هشدارهایی که به تغییر طرح صیانت ختم شد

طرحی که به نظر، اثراتش همه اقشار و حتی کسب‌وکارهای جامعه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، ماه‌هاست که منجر به انتقاد از تصمیم‌گیری‌های اهالی بهارستان شده است.

طرحی که به عنوان «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» نام گرفته البته خودش هم تاکنون سرنوشت چالش‌برانگیزی داشته است؛ این طرح علاوه‌بر این‌که با واکنش‌ها و مخالفت‌های زیادی خصوصا از سوی کسب‌وکارهای دیجیتالی همراه بوده است، با این‌که در روز دوشنبه (۴ مردادماه ۱۴۰۰) از دستور کار مجلس خارج شد اما در روز ششم مردادماه در جلسه غیرعلنی مجلس با درخواست عده‌ای از نمایندگان به رای گذاشته شد که در نهایت با ۱۲۱ رای با این درخواست موافقت کردند. این در حالی بود که طبق اصل ۸۵ قانون اساسی، با موافقت نمایندگان با این درخواست، بنا بود طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی به جای بررسی در صحن علنی مجلس در کمیسیون مشترک و ویژه بررسی و در صورت تایید نهایی به شورای نگهبان ارسال شود.

این البته در حالی است که طرح صیانت در نهایت باز هم به بهارستان بازگشت و در نهم آذرماه جاری برای بررسی بیشتر به مرکز پژوهش‌های مجلس ارجاع داده شد.

اما در این میان، در روز ۲۵ مهرماه هنگامی که دومین جلسه کمیسیون مشترک طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» با حضور تمام اعضا و محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در کمیسیون تلفیق برگزار شد، قالیباف با بیان این‌که نباید تحت تاثیر فضاسازی گروه‌های خاص و فشارهای خارج از کشور قرار بگیرند، گفته بود که «آن‌ها مدام می‌گویند مجلس قصد دارد پلتفرم‌ها و شبکه‌های بزرگ اجتماعی را ببندند. درصورتی که این کمیسیون به دنبال چنین مسائلی نیست و به دنبال قانون‌گذاری و پر کردن خلاءهای قانون‌گذاری است.»

او حتی درباره فضاسازی رسانه‌ای در مورد بستن اینستاگرام گفته بود: «بخشی از زندگی مردم روی این بستر است؛ اما باید این حوزه قانون‌گذاری شود و نظمی به این فضا بخشیده شود. مانند تمامی کشورهای دنیا، این امر طبیعی است که قانون‌گذار در چارچوب قانون انجام می‌دهد.»

حالا پس از گذشت حدود دو ماه رئیس کمیسیون ویژه طرح صیانت اعلام کرده است که پیشنهاد شده بند مربوط به مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی از این طرح حذف شود.

رضا تقی‌پور، رییس کمیسیون مشترک طرح «صیانت از فضای مجازی»، چند روز پیش در نشست خبری خود ضمن ارائه توضیحاتی درباره روند مطرح شدن طرح صیانت، تشکیل کمیسیون مشترک و روند بررسی طرح تا این لحظه، از تغییراتی قابل توجه در این طرح خبر داد و اعلام کرد که از مهم‌ترین جنجال‌های این طرح، فیلترینگ سرویس‌های خارجی بود که در بررسی مجدد، موضوع حذف مسدودسازی سرویس‌های خارجی از این طرح پیشنهاد شده است.

اما همه این‌ها در حالی است که از همان آغاز ماجرا نویسندگان، شاعران، اهالی نشر و … نسبت به مطرح شدن این طرح واکنش‌های انتقادی داشتند.

سینا دادخواه، داستان‌نویس درباره آسیب‌شناسی اجرایی شدن طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی برای حوزه فرهنگ و ادبیات، آن هم با توجه به این‌که در سال‌های اخیر بخش قابل توجهی از آثار ادبی در فضای مجازی (شبکه‌های اجتماعی خارجی) منتشر می‌شوند، اظهار کرده بود: در درجه اول، هر کسب‌وکاری ازجمله نشر یا اطلاع‌رسانی هر رخداد فرهنگی‌ مثل نشست رونمایی از کتاب در اینستاگرام انجام می‌شود. در واقع مهم‌ترین نقطه تماس، اینستاگرام است. اما پیش از این‌که بخواهیم از این‌ دفاع کنیم که البته باید هم دفاع کنیم، چنین طرحی حقوق شهروندی افراد را تضییع و تضییق می‌کند؛ این مهم‌ترین نکته است. ما یادمان می‌رود که اصلا دوست داریم یک ساعت در اینستاگرام بچرخیم، این حتی اگر در مرحله سرگرمی هم باشد، حق مسلم آدم‌ها است.

او به بیان آسیب‌های اجرای این طرح برای حوزه فرهنگ و ادبیات پرداخته و گفته بود: فرهنگ یک بخش عمومی دارد، مثل بهداشت و بسیاری از آموزش‌های ابتدایی شهروندی که برای آن‌ها در اینستاگرام تولید محتوا می‌شود، وقتی این فرهنگ عمومی را تضییع می‌کنند، دیگر چیزی برای فرهنگ نخبگانی باقی نمی‌ماند. به طور کلی معنی بنیادین شهروند قرن ۲۱ با این طرح زیر سوال می‌رود، دیگر کتاب، فیلم، موسیقی و … جای خود دارد.

همچنین کریم رجب‌زاده، شاعر با انتقاد از این طرح بیان کرده بود: امیدوارم این اتفاق نیفتد و فضا بسته‌تر نشود چون روابط فرهنگی جامعه را زنده نگه می‌دارد و جامعه دیگر دلخوشی‌ای ندارد. مردم به همین فضای مجازی دل بسته‌اند، اگر این را هم از آن‌ها بگیرند، افسرده‌تر می‌شوند. این کار عوارض خوبی ندارد و توده‌های مردم آسیب سختی می‌بینند.

او البته در پاسخ به پرسشی درباره تاثیر نظر اهل فرهنگ و قلم در تصمیم‌گیری‌های این‌چنینی با مطرح کردن این‌که «کدام اهل قلم؟ قلم‌های وابسته یا قلم‌های غیروابسته؟» گفته بود: آن‌ها کار خودشان را می‌کنند و هرچقدر هم که اهالی فرهنگ حرفی بزنند، گوش‌ شنوایی نیست. تمامی اهالی فرهنگ هم اگر جمع شوند و بیانیه بنویسند، آن‌ها کار خودشان را می‌کنند.

اسماعیل امینی، شاعر، مدرس دانشگاه و طنزپرداز نیز اجرایی شدن طرح صیانت را کاری غیرممکن دانسته و درباره آسیب‌های این طرح گفته بود: بخش دیگر این آسیب، آن است که در ارتباط میان بخش‌های مختلف جامعه که کار فرهنگی انجام می‌دهند و اثرگذار هستند، کندی ایجاد می‌کند. الان سرعت انتشار آثار ادبی و هنری و برگزاری جلسات به نسبت روزگاری که تکیه فقط بر مطبوعات، یا برگزاری کنسرت و درآمدن نوار کاست بود، خیلی بالا است و به نظر من این به نفع فرهنگ و هنر است. اما آیا به این معنی است که فضای مجازی کاملا پیراسته است؛ یعنی هیچ عیبی ندارد؟ اتفاقا خیلی عیب دارد، یکی از عیب‌های بزرگ آن این است که مجموعه‌ای از جعلیات، آثار بی‌هویت و سرقت‌های ادبی و هنری رواج دارد. منتها به نظر من، دوره این‌ها به سرعت خواهد گذشت، چنان‌که در ابتدای رواج ویدیو هم به همین شکل بود، بیشتر ابزار سرگرمی بود، اما بعدها بخش سرگرمی و نازل آن به نفع انتشار راحت‌تر فیلم سینمایی و سریال کنار رفت.

او به ضرورت کنترل سیاست‌مداران توسط اهل قلم اشاره و بیان کرده بود: ما با این قابلیت‌هایی که به لحاظ فرهنگی و هنری، گستره‌ای که در حوزه زبان‌های مختلف و جاذبه‌هایی که به لحاظ محتوایی داریم، آن‌قدر می‌توانیم محتواهای متنوع داشته باشیم که این صورتی که حالا از فرهنگ، هنر و ادبیات و زبان خودمان به جهان عرضه می‌کنیم واقعا جفاست.

عبدالجبار کاکایی، شاعر و مدرس دانشگاه نیز که معتقد بود هر کسی، مقامی و منصبی که این تصمیم را گرفته، از سر ناآگاهی بوده است، دراین‌باره اظهار کرده بود: من به موضوع فضای مجازی و نسبت آن با ادبیات خیلی خوش‌بین هستم. غالبا با وجود این نظریه که می‌گویند میزان مطالعه کم شده و موضوع مطالعه در حال به حاشیه رفتن است اما اتفاقا من معتقدم که گردش اطلاعات در این فضا بالاست و تربیت فرهنگی برای استفاده از فضای مجازی هم روزبه‌روز در حال بهتر شدن است.

او حتی گفته بود: آن افرادی که این طرح‌ها را به مجلس می‌برند، با بزرگان و اهالی ادبیات جلسه بگذارند و گفت‌وگو کنند و با مشورت این کار را انجام دهند، چون صدمه این کار به حوزه فرهنگ می‌رسد. نمی‌دانم با کدام فرهنگی نشسته‌اند و بحث کرده‌اند و به نتیجه رسیده‌اند. این تصمیمات تصمیمات کلان سیاسی است و متاسفانه بازخورد بدی دارد.

رضا اسماعیلی، شاعر نیز معتقد بود نگرانی‌هایی که گاهی از سوی مجلس یا بعضی از نهادهای مختلف در این زمینه وجود دارد، بیش از حد است و اظهار کرده بود: فضای مجازی امکانی را برای همه افراد فراهم کرده که حتی اگر فردی در یک روستای دورافتاده از پایتخت است، اگر فقط یک موبایل داشته باشد هم می‌تواند با دنیا و جهان ارتباط برقرار و آثار خودش را عرضه کند و نظر دیگران را نسبت به آثارش بداند. فضای مجازی به این نحو عدالت فرهنگی را در جامعه گسترش می‌دهد و ما باید از چنین فضایی استقبال کنیم.

او با بیان این‌که امیدوار است طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی به بسته و مسدود شدن این فضا منجر نشود، گفته بود: اگر هم تنگناهایی وجود دارد، طراحان این مسئله با توجه به حساسیت‌های جامعه تجدید نظر و سعی کنند دغدغه‌های مردم را به خصوص در این شرایط دریابند. در حال حاضر خیلی از مردم در فضای واقعی نمی‌توانند به کار خودشان ادامه دهند، اما در فضای مجازی کسب درآمد می‌کنند و علاوه‌بر این، خلاقیت‌ها هم بارور و در نهایت منجر به یک نوع نشاط و طراوت فرهنگی می‌شود که این اتفاقا کمک می‌کند تا روحیه نشاط در جامعه بیشتر و افسردگی کمتر شود و مردم بتوانند با آرامش خاطر به زندگی‌شان ادامه دهند.

پلتفرم‌های حوزه کتاب هم با توجه به وابسته بودن فعالیت‌شان به فضای مجازی نسبت به این طرح انتقاداتی داشتند.

مهدی محبعلی، مدیر روابط عمومی فیدیبو با بیان این‌که طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی لطمه غیرقابل انکاری می‌زند، از این‌که این طرح چطور میل و انگیزه مخاطبان کتاب را برای مطالعه کاهش می‌دهد، گفته بود.

او با اشاره به اهمیت شبکه‌های اجتماعی توضیح داده بود: یکی از دلایل اصلی این مخالفت این است که سوشال مدیا یا شبکه‌های اجتماعی گسترده‌ای که وجود دارد، یکی از مسیرهای معرفی کتاب و دریافت اطلاعات کامل از کتاب و یکی از کانال‌هایی است که مخاطب می‌تواند از طریق آن اطلاعات بیشتر به دست بیاورد و به مطالعه و کتابخوانی ترغیب شود. بر این اساس من فکر می‌کنم که این طرح می‌تواند یک لطمه بزرگ به کاربران فیدیبو بزند و ما هم معتقدیم که باید در این طرح بازنگری شود.

زهرا طالبی، مدیر «آژانس کتاب» نیز در پی مطرح شدن طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» گفته بود که این نگرانی را دارند که چه مشکلی برای‌شان به‌وجود می‌آید و معتقد بود این کار عملا به ضرر آن‌ها است.

او همچنین بیان کرده بود: من فکر نمی‌کنم در پشت این کار سودی برای ما وجود داشته باشد و فکر می‌کنم برای‌مان عملا فقط ضرر باشد. با همکاران دیگری هم که صحبت کرده‌ام، همگی همین نظر را دارند. گفته می‌شود کسب‌وکارها هیچ آسیبی نمی‌بینند اما مطمئنا آسیب می‌بینند. این‌که همه چیز قطع شود، به نظر من کار درستی نیست.