مناسبات ایران و اروپا طی هفته‌های گذشته، به بهانه تحولات چند ماه اخیر در داخل کشور دچار چالش‌های جدی‌تری شده که عمده دلیل آن را باید در نوع نگاه مداخله‌جویانه و اشتباه محاسباتی آنان نسبت به جمهوری اسلامی و ملت ایران جستجو کرد.
در کنار تشدید فشارهای مختلف علیه کشور و حمایت‌های متعدد مقامات و رسانه‌های اروپایی از پروژه آشوب و ناامن‌سازی در ایران، آنچه در روزهای اخیر به نقطه عطف اقدامات خصمانه دولت‌های اروپایی علیه ملت ایران تبدیل شد، تصویب قطعنامه‌ای ضدایرانی در پارلمان اروپا بود.
با محوریت این موضوع، طی گفتگویی با دکتر «ابراهیم متقی»، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و از اساتید مبرز در حوزه روابط بین‌الملل به بررسی ابعاد این مسئله پرداختیم:
نورنیوز: با توجه به اتفاقات اخیر کشور و همچنین در فرا منطقه، کشورهای اروپایی به‌صورت جداگانه و یا در قالب اتحادیه اروپا رویکرد مداخله‌جویانه خود علیه ایران را شدت بخشیده‌اند تا جایی که حتی موضوعاتی که عموما ضمانت اجرائی هم ندارند را علیه ایران تصویب می‌کنند. این رفتار اروپایی‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دکتر متقی: اروپائی‌ها در حال حاضر کارهایی را انجام می‌دهند که آمریکایی‌ها قبل‌تر انجام داده‌اند مانند قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی که ذیل قانون کاتسا صورت گرفت. نهادهای سیاسی در اروپا اما به نسبت رفتار آمریکا نگاه منعطفی داشتند و علت آن این بود که آنها سیاست همکاری با ایران را در پیش گرفته و امیدوار بودند که بتوانند مرحله به مرحله فضای کنش متقابل با ایران را ارتقاء دهند. این رویکرد بخشی از سیاست موازنه اتحادیه اروپا محسوب می‌شد، حال آنکه در وضعیت اروپایی‌ها الگوی دنباله‌روی همه‌جانبه را درباره آمریکا پیگیری کردند.
اروپایی‌ها همواره طی چند سال گذشته از کسانی که با سرویس‌های اطلاعاتی‌شان همکاری می‌کنند حمایت داشتند، حمایت‌هایی که در سال‌های گذشته از منابع اطلاعاتی آنها شکل گرفت این وضعیت را نشان می‌دهد. فضای فعلی و اقدامی که اتحادیه اروپا انجام داد و ادبیات بکار رفته توسط انگلیس، آلمان و فرانسه من را یاد سال ۲۰۰۲ انداخت که «فرهاد بازفت» در عراق اعدام شد و انگلیس خیلی تلاش کرد که مانع این اعدام شود.
بحثی که قدرت‌های بزرگ دارند این است که از منابع اطلاعاتی‌شان حمایت کنند تا زمینه برای همکاری‌های بیشتر منابعشان در آینده فراهم شود، در واقع یک نوع حمایت با ماهیت پشتیبانی و کنترلی همراه با سیاست‌های مداخله‌جویانه با این هدف که منابع اطلاعاتی خود را رها نکنند تا موجب عدم همکاری آنها در آینده نشود و ریسک همکاری بالا نرود زیرا در این صورت، دیگر افراد تمایلی برای همکاری اطلاعاتی نخواهند داشت.
بنابراین اتحادیه اروپا در چند ماه اخیر نگاهی مقابله‌جویانه داشته و بحث اوکراین نیز فضای موجود را حادتر کرده است و در حال حاضر اروپا در بسیاری از موضوعات، ایران را در کنار روسیه می‌بیند مثلا در جشنواره فیلم برلین نه مقامات ایران و نه مقامات روسیه را برای حضور در مراسم دعوت نکردند. فکر می‌کنم که به‌نوعی جنگ سرد جهانی ایجاد شده و در این جنگ سرد جهانی شرایط و زمینه برای محدودسازی تصاعدی ایران شکل گرفته است.
نورنیوز: آیا این نوع رفتار را واکنشی واقعی از سوی اروپا نسبت به شکل‌گیری یک نظم جدید در روابط بین‌الملل که ایران در بلوک‌های جدید قدرتِ آن حضور دارد می‌بینید یا آن را زیر فشار رسانه‌ای و پروپاگاندای جریان‌های معاند ایران، رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران ارزیابی می‌کنید؟
دکتر متقی: واقعیت این است که گروه‌های اپوزیسیون خودشان از سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل و انگلیس خط می‌گیرند، یعنی این‌طور نیست که گروه‌های اپوزیسیون بتوانند نهادهای اروپایی را زیر فشار قرار دهند.
ولی بحث مهم دیگر اینکه جدیداً اروپایی‌ها در برابر سیاست‌ها و اهداف ایران یک سنگربندی جدی را انجام داده‌اند که فشارهای راهبردی بیشتری را درباره ایران اعمال می‌کند یعنی موضوع را برده‌اند در یک فضای ساختاری نظام بین‌الملل و چون روسیه هم در وضعیت کنش تعارضی قرار گرفته که ماهیت ساختاری دارد، بحث ایران را هم به روسیه متصل کرده‌اند.
لذا من فکر می‌کنم که بخشی از این رویکرد، مربوط به سیاست خود اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی است و بخش دیگر آن ماهیت ساختاری در نظام بین‌الملل دارد که جنگ سرد جدیدی را علیه ایران و روسیه ایجاد کرده‌اند.
نوررنیوز: با توجه به اینکه در همین قطعنامه، اروپایی‌ها برجام و مذاکرات با ایران را منتفی نکرده‌اند، آیا این رفتار اروپا را در راستای اعمال فشار بر ایران برای حرکت در جهت اهداف آنها ارزیابی می‌کنید؟
دکتر متقی: طبیعی است، نکته مهم آن است که دیپلماسی هیچ‌گاه پایانی ندارد حتی در دوران بحران نیز گفتگو انجام می‌شود برای مثال در ۸ سال دفاع مقدس ۷.۵ سال سفارت عراق در ایران فعال بود و ما نیز در حد کاردار در عراق نماینده داشتیم برای همین دیپلماسی یک کنش ارتباطی بین کشورهاست که نشان از عدم قطعیت در رویارویی با ایران است اما قطعیت سنگربندی علیه ایران همچنان وجود دارد و بحث‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی و گروسی یا با مسئول بین‌الملل اتحادیه اروپا و بورل نشان از فضای تغییر الگوی ساختاری نیست و مبتنی بر تغییر الگوی کنش سیاسی است که نتیجه آن یک دیپلماسی اجبار را به همراه خود دارد.
نورنیوز: آیا اروپا با توجه به اینکه این اقدامات ضمانت اجرائی ندارد و البته اقدامات متقابل ایران هم صورت خواهد گرفت، متوجه عواقب اقدام خود هست یا نه؟ این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دکتر متقی: در حال حاضر موضوعات اساساً نظامی نیست و رویکرد اقتصادی است برای مثال آمریکا، سپاه را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده اما هم‌زمان در خلیج‌فارس می‌بینید آمریکا و نیروهای سپاه در کنار هم هستند حتی ما هم سنتکام را سازمان تروریستی می‌دانیم ولی این به معنای درگیر شدن دو طرف نیست و بیشتر جنبه نمادین دارد زیرا بخشی از امنیت ملی راهبردی است و بخشی از آن نمادین است و بخشی هم ماهیت اقتصادی و دیپلماتیک دارد و من فکر می‌کنم اقدام اروپا بیشتر ماهیت اقتصادی و نمادین خواهد داشت.
نورنیوز: دو تحلیل درباره رفتار اخیر اروپایی‌ها وجود دارد یکی اینکه؛ آنها می‌خواهند نشان دهند که مانند آمریکا همچنان در عرصه قدرت در نظام بین‌الملل حضور موثر دارند و خود را تثبیت کنند، دوم اینکه؛ چون آنها استقلال ندارند، به پیروی از صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها چنین اقداماتی را انجام می‌دهند. نظر شما در این خصوص چیست؟
دکتر متقی: اروپایی‌ها به‌ویژه تروئیکای اروپائی سیاست‌ها و منافع مشخصی دارند، بنابراین اگر دنباله‌رو آمریکا بودند باید هم‌زمان با آمریکا سپاه را سازمان تروریستی اعلام می‌کردند. نکته دوم اینکه در حال حاضر نشانه‌های چندجانبه‌گرایی مشاهده می‌شود برای مثال ترامپ سیاست مبنی بر یک‌جانبه‌گرای بود اما امروز اتفاقاً اروپائیان خودشان را وارد سیاست چندجانبه‌گرایی با دولت بایدن کردند و در این فضا نوعی تفاهم و کنش رفتاری مشخصی دارند بنابراین در حال حاضر فضای موجود را باید تابعی از ضرورت‌های کنش ارتباطی بین اروپا و آمریکا دانست.
نورنیوز: پس با این تحلیل، جنگ اوکراین را نباید جنگی نیابتی دانست؟
دکتر متقی: اینکه ایران را در مدار روسیه قرار می‌دهند به این معنا نیست که ایران در مدار امنیتی و سیاستی روسیه قرار دارد یا حتی ائتلافی بین روسیه و ایران به وجود آمده است بلکه برای این است که افکار عمومی اروپا و دستگاه‌های سیاست‌گذار اروپا که آمادگی اقدام علیه روسیه دارند این موضوع را درباره ایران نیز تعمیم دهند و موضوعات مربوط به روسیه به فضای ایران نیز تسری پیدا کند که این موضوعات عبارت هستند از دیپلماسی اجبار، محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی.
نورنیوز: آینده روابط ایران و اروپا را با توجه به این شرایط چگونه می‌بینید؟
دکتر متقی: من فکر می‌کنم در شرایط فعلی روابط ایران و اروپا در دوران گذار است، در دوران گذار یک نوع روابط دیپلماتیک و راهبردی وجود دارد که یا باید در چند ماه آینده موضوعی مانند برجام اعاده شود و سطح روابط را بازسازی کند یا اینکه چالش‌های امنیتی بیشتری را با اروپا و خاصه با تروئیکا به وجود خواهد آورد.
