بازی های ویدئویی به عنوان یکی از مهم ترین بخش های صنایع خلاق در ابعاد اقتصادی و فرهنگی بسیار مهم هستند. متاسفانه عرصه بازار بازی های ویدئویی در ایران در اختیار محصولات و خدمات خارجی است. از همین رو ممکن است این موضوع در آینده ای نزدیک، سبب بروز رفتارهای فرهنگی متأثر از جریان فرهنگی خارجی از طریق بازی های ویدئویی در نسل های جدید شود. برای برنامه ریزی راهبردی به منظور توسعه صنعت بازی های ویدئویی، لازم است تا عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه کسب وکار این صنعت، شناسایی و با توجه به تحلیل محیط صنعت با تمرکز بر این عوامل کلیدی، راهبردهای توسعه کسب وکار این صنعت تدوین شود.
کلیدواژه: بازی های ویدیویی، ویدئو، صنعت، فرهنگ، توسعه
ضرورت و اهداف پژوهش
بازی های ویدئویی از مهم ترین بخش های صنایع خلاق در ابعاد اقتصادی و فرهنگی محسوب می شوند که دارای اهمیت بسیاری است. در ایران طی دو دهه اخیر، حضور بازی های ویدئویی و مصرف آن، از رشد پرشتابی برخوردار بوده که به صورت طبیعی با گسترش نفوذ تلفن همراه و شبکه های ارتباطی و تسهیل در دسترسی کاربران به شبکه های ارتباطی، سبب شده تا ابعاد بزرگی در اقتصاد بازی های ویدئویی در کشور تجربه شود؛ اما متأسفانه به دلیل ناهمگونی در عرصه سیاستگذاری کلان و بخشی، بیش از ۹۷ درصد از این گردش اقتصادی، سهم محصولات و خدمات خارجی شده و از این ناگوارتر آن که سهم عمده ای از ۲.۵ درصد باقی مانده هم متعلق به بازی های ویدئویی ترجمه شده از بازی های خارجی در فروشگاه های ایرانی است. متأسفانه می توان گفت که عرصه بازار بازی های ویدئویی در ایران، تقریباً در اختیار محصولات و خدمات خارجی است که اساساً هویت های فرهنگی خودشان را دارند و می توان انتظار داشت که در آینده ای نه چندان دور، بروز رفتارهای فرهنگی متأثر از جریان فرهنگی خارجی از طریق بازی های ویدئویی در نسل های جدید قابل مشاهده باشد. از همین رو در این پژوهش، با بررسی وضعیت صنعت بازی های ویدئویی در ایران و شناسایی عوامل اهرمی مؤثر بر توسعه این صنعت، اقداماتی راهبردی برای توسعه آن پیشنهاد شده است.
وضعیت صنعت بازی های ویدئویی ایران
صنعت بازی های ویدئویی به صنعت ساخت، توسعه و انتشار بازی های ویدئویی گفته می شود. بازی های ویدئویی ازلحاظ محتوا، دارای ژانرهای متفاوت و متنوعی هستند که هم اکنون بالغ بر ۵۷ گونه ژانر معرفی شده است. این صنعت سبب استخدام افراد بسیاری برای عملی سازی و ایجاد چندین هزار شغل در سراسر جهان شده است. به دلیل میان رشته ای بودن محصول بازی های ویدئویی، تخصص های متنوعی در مراحل مختلف طراحی، تولید و انتشار بازی های ویدئویی موردنیاز است.
بازی های ویدئویی به دلیل ماهیت و فرآیند درونی آن که سبب نقش آفرینی بازیکن در مدت زمان بازی می شود، مهم ترین ساختار برای رفتارسازی فرهنگی را در درون خود دارد. توزیع سنی مخاطبان نشان می دهد که دو گروه مخاطبان (جوانان و کودکان) مهم ترین گروه های بازیکن هستند که بر این اساس، می توان انتظار داشت که کودکان در دوره کودکی خود با بازی های ویدئویی و فرهنگ سازی آن آشنا شده و در دوره جوانی به عادت های رفتاری مرتبط با فرهنگ ترویج شده در بازی های ویدئویی اقدام خواهند کرد؛ بنابراین تاثیرات فرهنگی عمیق به دلیل مانوس شدن بیش ازاندازه با بازی های ویدئویی در بازیکنان به وجود می آید. این امر ازآن جهت اهمیت دارد که مصرف بیش از ۹۷ درصدی بازی های خارجی و یا بازی های ترجمه شده خارجی، در فروشگاه های آنلاین، زمینه مناسب برای پذیرش و هضم فرهنگ غربی را در مخاطبان به وجود می آورد.
طبق بررسی داده های ارزیابی بازی های ویدئویی در فرآیند رده بندی سنی بنیاد ملی بازی های رایانه ای ایران، متأسفانه در حوزه های محتوای بازی های ویدئویی که در اختیار بازیکنان ایرانی قرار دارد، افزایش ناهنجاری های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی صورت گرفته که این بدان معناست که در آینده نه چندان دور، مواجه با ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایرانی به دلیل تأثیرپذیری از محتوای فرهنگ غربی به شدت افزایش خواهد یافت.
زنجیره ارزش صنعت بازی های ویدئویی و کمبودها و مشکلات موجود در این صنعت
یکی از ابزارهای مهم برای شناخت هر صنعت، زنجیره ارزش صنعت است که فعالیت های اصلی و پشتیبان صنعت را ترسیم می کند. زنجیره ارزش صنعت بازی های ویدئویی از مراحل متوالی و موازی تشکیل شده که طی هر یک از این مراحل، ارزشی بر محصول تولیدی افزوده می شود. برای هر یک از این مراحل، تعدادی فعالیت و وظیفه در نظر گرفته شده که پس از انجام این فعالیت ها دروازه برای ورود به مرحله بعد باز می شود. بر همین اساس، مراحل زنجیره ارزش صنعت بازی های ویدئویی به ترتیب خلق و آفرینش اثر، توسعه و پیش تولید اثر، تولید و پس تولید، اشاعه و آگاهی و توزیع و عرضه در نظر گرفته شده است.
برخی از کمبودها و مشکلات موجود در ساختار زنجیره ارزش صنعت بازی های ویدئویی عبارت است از: «حضور کمرنگ نهادهای غیردولتی و خصوصی در فعالیت های پشتیبان»، «کمبود بسیار در تعداد نهادهای ارزیابی و رتبه بندی»، «حضور کمرنگ نهادهای دولتی و غیردولتی در حوزه زیرساخت های سخت افزاری و تجهیزات موردنیاز تولید بازی»، «نیاز به پشتیبانی برای حضور بنگاه ها و نهادها در توسعه پارک های علم و فناوری و مراکز رشد در زمینه سرگرمی های دیجیتال»، «عدم حضور شرکت های خصوصی در زمینه تحقیق و توسعه در صنعت بازی های ویدئویی»، «نیاز به حمایت و پشتیبانی از حضور متنوع و متعدد شرکت های خصوصی در عرصه توزیع و عرضه بازی های ویدئویی» و «نیاز به حمایت و پشتیبانی از حضور متنوع و متعدد شرکت های خصوصی در زمینه بازاریابی و انتشار بازی های ویدئویی».
عوامل موثر بر توسعه صنعت بازی های ویدئویی ایران
با توجه به پیچیدگی عوامل مؤثر بر توسعه کسب وکارهای صنعت بازی های ویدئویی که مرتبط با حوزه های مختلفی می باشد، به منظور برنامه ریزی راهبردی برای توسعه این صنعت، لازم است تا عوامل کلیدی یا اهرمی مؤثر بر توسعه کسب وکار صنعت، شناسایی و با توجه به تحلیل محیط صنعت با تمرکز بر این عوامل اهرمی، راهبردهای توسعه کسب وکار این صنعت تدوین شود. برخی از تاثیرگذارترین عوامل مؤثر بر رونق فضای کسب وکار صنعت بازی های ویدئویی عبارت است از: «توان مالی شرکت ها جهت سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه»، «تعداد نیروی انسانی متخصص و باتجربه فعال در صنعت بازی» و «ایجاد زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری لازم جهت ورود به بازارهای بین المللی».
اقدامات راهبردی اولویت دار برای توسعه صنعت بازی های ویدئویی
با توجه به وضعیت موجود صنعت بازی های ویدئویی ایران و وابستگی شدید این صنعت به مصرف محصولات خارجی و تنگنای شدید برای رقابت بازی سازان داخلی در بازار بازی های ویدئویی، برخی از اقدامات راهبردی اولویت دار برای توسعه این صنعت در ادامه تشریح شده است:
- تغییر ساختار (قانونی و مأموریتی) بنیاد ملی بازی های رایانه ای در جهت ایفای نقش محوری در ساماندهی بازار و صنعت سرگرمی با بهره گیری از ظرفیت تشکل های مردمی از طریق بازتعریف ساختار بنیاد و تشکیل بنیاد سرگرمی های تعاملی یا بنیاد سرگرمی های زندگی دیجیتال؛
- تدوین برنامه جامع رسانه ای برای فرهنگ سازی استفاده از سرگرمی های دیجیتال بومی؛
- زمینه سازی جهت احیا قوانین کپی رایت در حوزه سرگرمی های تعاملی؛
- ایجاد پایگاه اطلاعاتی از فعالان صنعت بازی های ویدئویی و ارائه آمارها و عملکرد سالانه توسعه صنعت؛
- تدوین برنامه جامع و حمایت از ایجاد و توسعه شرکت های خصوصی ارائه دهنده خدمات زیرساخت؛
- زمینه سازی و حمایت از توسعه زیرساخت های ارائه خدمات ساخت بازی های آنلاین در سه سطح پردازش، پلتفرم و نرم افزار؛
- ایجاد و حمایت (مالی- قانونی) از توسعه مکانیزم های سیستماتیک نقد و ارزیابی بازی های ایرانی با هدف ارتقاء سطح کیفیت بازی های تولید شده؛
- تدوین بسته های مالی حمایت از توسعه فعالیت شرکت های بازی ساز در صنایع پسین و پیشین؛
- حمایت از انجام پروژه های مشترک بین المللی؛
- تدوین بسته های حمایت مالی جهت رشد ایده های نو و استارت آپ ها؛
- تدوین بسته ارزیابی و حمایت مالی از صادرات بازی های ویدئویی داخلی.
جمع بندی
در ایران طی دو دهه اخیر، گسترش نفوذ تلفن همراه و شبکه های ارتباطی سبب شده تا ابعاد بزرگی در اقتصاد بازی های ویدئویی در کشور تجربه شود؛ اما متاسفانه عرصه بازار بازی های ویدئویی در ایران، تقریباً در اختیار محصولات و خدمات خارجی است. توزیع سنی مخاطبان نشان می دهد که جوانان و کودکان مهم ترین گروه های بازیکن بازی های ویدئویی هستند که بر این اساس، می توان انتظار داشت که کودکان در دوره کودکی خود با بازی های ویدئویی و فرهنگ سازی آن آشنا شده و در دوره جوانی به عادت های رفتاری مرتبط با فرهنگ ترویج شده در بازی های ویدئویی اقدام خواهند کرد. از همین رو برخی از اقدامات راهبردی اولویت دار به منظور توسعه صنعت بازی های ویدئویی در ایران عبارت است از: «تدوین برنامه جامع رسانه ای برای فرهنگ سازی استفاده از سرگرمی های دیجیتال بومی»، «زمینه سازی و حمایت از توسعه زیرساخت های ارائه خدمات ساخت بازی های آنلاین در سه سطح پردازش، پلتفرم و نرم افزار»، «حمایت از انجام پروژه های مشترک بین المللی»، «تدوین بسته ارزیابی» و «حمایت مالی از صادرات بازی های ویدئویی داخلی».
