برخی رسانه‌ها از روز جمعه ۲۲ مهرماه به نقل از برخی کانال‌های تلگرامی محلی مدعی شدند در جریان حمله لباس شخصی‌ها به دبیرستان شاهد اردبیل در روز پنجشنبه، یک دانش‌آموز بر اثر خونریزی داخلی در بیمارستان فاطمی جان باخته است. طبق این گزارش‌ها ۱۰ دانش‌آموز زخمی و ۷ دانش‌آموز بازداشت شده‌اند.
در این گزارش آمده بود: «در روز پنجشنبه ۲۱ مهرماه، در اردبیل، بعد از آنکه تعدادی از دانش‌آموزان دختر در دبیرستان شاهد دست به اعتراض زده و شعارهایی در اعتراض به وضعیت موجود سر دادند، نیروهای لباس شخصی به این مدرسه حمله کرده و بعد از ضرب و شتم دانش‌آموزان تعدادی از آنها را دستگیر کرده‌اند. همچنین نیروهای لباس شخصی تعدادی از والدین دانش‌آموزان را نیز مورد حمله قرار دادند. شاهدان عینی گفته‌اند نزدیک به ۱۰ نفر از دانش‌آموزان زخمی و برای مداوا به بیمارستان فاطمی منتقل شده‌اند. ۷ تن از دانش آموزان نیز با همکاری مدیر مدرسه به نیروهای امنیتی تحویل داده شده‌اند که هیچ‌گونه خبری از محل نگهداری آنان وجود ندارد.
به گفته شاهدان یک دانش‌آموز در بیمارستان فاطمی بر اثر خونریزی داخلی جان خود را از دست داده است. همچنین نیروهای لباس شخصی، کادر درمان و والدین دانش‌آموزان را ترسانده که در صورت انتشار اخبار در رسانه‌ها، دیگر فرزندانشان را نخواهند دید.»
ابتدا نامی از دختری که ادعا می‌شد کشته شده مطرح نشده بود اما روز شنبه اطلاعیه ترحیم دختری به نام «اسرا پناهی» منتشر و ادعا شد در ماجرای دبیرستان شاهد جان خود را از دست داده است.
این خبر سبب عصبانیت افکار عمومی شد و در حالی که برای ظهر شنبه فراخوان تجمع اعتراضی در کشور داده شده بود، باعث تشدید مشارکت در تجمع‌ها شد و به ویژه اردبیل، شاهد ناآرام‌ترین روز خود در حوادث یک ماه اخیر بود.
کار به جایی رسید که علی دایی ستاره اردبیلی فوتبال هم تلویحا به تائید موضوع پرداخت و در اینستاگرام خود نوشت: «سکوت ناشی از اعمال فشار حاکمیت برابر اعتراضات و هتک حرمت به دانشجویان شریف… امروز منجر به تعرض به دانش‌آموزان بی‌گناه در مدارس و ضرب‌وشتم و ریختن خون یکی دیگر از دخترانم در زادگاهم گردیده. سکوتی که تاوان مرگ دارد.»
اما واقعیت چه بوده است؟
در این روایت چند ادعا مطرح شده است:
_ تعدادی از دانش‌آموزان دختر در روز چهارشنبه شعار اعتراضی داده‌اند.
_ به دانش‌آموزان حمله شده و تعدادی از آنها بازداشت شده‌اند.
_ یک دختر دانش‌آموز در این ماجرا کشته شده است.
در ادامه به بررسی روند انتشار اخبار و شایعات و درست و نادرستی آنها می‌پردازیم.
خبر چگونه منتشر شد؟
در کانال‌های تلگرامی فعال در حوادث اخیر مانند «وحیدآنلاین»، کانال «شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران» منبع این خبر اعلام شد؛ این کانال که متعلق به یک گروه اپوزیسیون به شمار می‌رود، ساعت ۱۹:۵۳ جمعه ۲۲ مهر، اقدام به انتشار این ادعا کرد؛ با این حال بعد از چند ساعت، بخش مربوط به کشته شدن یک دختر را از خبر خود حذف کرد.
طبق بررسی «مصطفی مسجدی» روزنامه‌نگار، توئیت حساب کاربری منتسب به خانم «شیما کاتوزیان» بیوتی بلاگر و نویسنده کتاب پرفروش «منِ احمق» و ساکن در آمریکا، نخستین جایی است که در آن ادعا شده یک دانش‌آموز در اردبیل کشته شده است. زمان این توئیت، چهارشنبه ۲۰ مهر ساعت ۸:۱۶ شب بوده است.
اما منبع دیگری که علت چنین خبری را «خونریزی داخلی» خوانده، «آرازنیوز» ارگان خبری تشکیلات مقاومت ملی آذربایجان (یک گروه جدایی‌طلب) است که ساعت ۴:۲۷ بعدازظهر روز جمعه خبر را در توئیتر منتشر کرده و زمان این توئیت، پیش از پست شورای فرهنگیان است.
ماجرا چه بود؟
ماجرا، به تجمع روز چهارشنبه ۲۰ مهر در پیاده‌رو عالی‌قاپو برمی‌گردد؛ تجمعی که به گزارش رسانه‌ها، «در پی اقدامات هنجارشکنانه اغتشاشگران و معاندین و برای دفاع از مقام شامخ بانوان و زنان میهن اسلامی» «با حضور باشکوه صدها نفر از بانوان در پیاده‌راه عالی‌قاپو اردبیل برگزار شد.»
شرکت‌کنندگان در این تجمع شعارهای مرگ بر آمریکا، مرگ بر فتنه‌گر، جانم فدای رهبر و.. سر می‌دهند و مولودی‌خوانی و پخش سرود «سلام فرمانده» هم از دیگر بخش‌های این مراسم بوده است.
با این حال، برخی دانش‌آموزان در واکنش به فراخوان مدیران مدرسه، از حضور در این تجمع خودداری کرده و شماری از دانش‌آموزان شرکت‌کننده در تجمع، شعارهایی همچون «زن، زندگی، آزادی» سر داده‌اند. در پی این اتفاق، اولیای دانش‌آموزان با حضور در مدارس و آموزش‌وپرورش به اقدام مسئولان این مدارس برای حضور فرزندانشان در این تجمع اعتراض کردند.
به گفته «سید حامد عاملی» استاندار اردبیل بعد از این شعارها، مجموعه نیروهای انتظامی که در محل حاضر بوده، دانش‌آموزان را به درون مدرسه شاهد هدایت می‌کند.
به گفته استاندار،«نیروهای امنیتی و انتظامی وارد مدرسه نشده‌اند» اما وقتی دانش‌آموزان وارد مدرسه می‌شوند، میان اولیای آنان که دنبال فرزندان خود آمده بودند و مدیران مدرسه در اعتراض به این که فرزندانشان را به مراسم برده‌اند، برخوردهایی ایجاد شد و حتی زدوخوردهایی هم صورت گرفت اما نیروهای انتظامی و امنیتی برخوردی با اولیا نداشتند.
به گفته استاندار،کلا دو مدرسه دانش آموزان‌شان به مراسم برده شده است.
کسی بازداشت شده؟
در حالی که برخی کانال‌ها از بازداشت ۷ یا ۱۰ دانش‌آموز خبر داده بودند، استاندار اردبیل درباره بازداشت دانش‌آموزان گفته است: «ما در اردبیل هیچ دانش‌آموزی نداریم که بازداشت شده باشد. در جریان اتفاقات روز چهارشنبه هم، همه دانش‌آموزان اول به مدارس و بعد به خانه‌هایشان رفتند.»
دختری به نام «اسرا پناهی»
«علی محبوبی‌پور» مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری اردبیل جمعه‌شب با تکذیب ادعای جان‌باختن یک دانش‌آموز دختر در اردبیل، تاکید می‌کند: در اردبیل تاکنون هیچ کشته و مجروحی نداشتیم و حتی دستگیری افراد هم در این شهر قابل توجه نبوده است.
تا آن زمان رسانه‌ها نامی از دختر کشته شده نبرده بودند اما روز شنبه ۲۳ مهر، نام یک دختر به نام اسرا پناهی مطرح و ادعا شد که او همان دانش‌آموز مدرسه شاهد اردبیل است که جان باخته. توئیتر زیر، نخستین منبعی که مدعی شده نام این دانش‌آموز «اسرا پناهی» است؛ وی در ساعت ۱۵:۴۲ روز شنبه آن را منتشر کرده است.
در ادامه این تصویر از آگهی ترحیم این دختر در روز جمعه منتشر می‌شود:
این آگهی در کانال ترحیم اردبیل (https://t.me/tarhimchannel) وجود دارد و احتمال اینکه منشا رسیدن به این نام، همین کانال باشد، وجود دارد.
عصر همان روز، عموی مرحوم پناهی با تکذیب شایعات منتشر شده، می‌گوید: اسرا دارای ناراحتی قلبی مادرزادی بود و بعد از یک ماه از درگذشت پدرش، ناراحتی قلبی‌اش تشدید شد؛ از منزل به بیمارستان فاطمی منتقل شد و متاسفانه تلاش‌های پزشکان بی‌نتیجه ماند و وی دارفانی را وداع گفت.
عموی اسرا هم تاکید کرد، برادرزاده‌اش اسرا، اصلا دانش‌آموز مدرسه شاهد نبوده؛ و دانش‌آموز دبیرستان سبلان بوده است. با بررسی کانال ترحیم اردبیل به نظر می‌رسد پدر اسرا پناهی، مرحوم احمد پناهی بوده که حدود یک ماه پیش درگذشته و هفتم او ۲۶ شهریور برگزار شده است.
جمع‌بندی
با وجود آنکه در یک ماه اخیر اخبار ضدونقیض زیادی در رسانه‌های مختلف منتشر شده که صحت بسیاری از آنها به راحتی قابل بررسی نیست، از مجموعه داده‌های منتشره درباره فوت یک دختر در اردبیل، شواهد قابل اتکایی برای این ادعا ارائه نشده است. در چنین مواردی نیاز به اعلام هویت و مشخصات فرد متوفی است که هویت مورد اشاره در رسانه‌ها، ارتباطی با ماجرای دبیرستان شاهد ندارد.
فیلم‌هایی که از ماجرا منتشر شده، شعار دادن برخی دانش‌آموزان و اولیا مقابل مدرسه را نشان می‌دهد اما از درگیری فیلمی منتشر نشده است. همچنین فیلمی از حضور آمبولانس در مقابل مدرسه منتشر شده که به نوشته «سبلان ما» مربوط به زمانی است که بعد از مشاجره والدین برخی دانش‌آموزان با مدیران مدرسه شاهد اردبیل، یکی از دانش‌آموزان به دلیل فشار عصبی ناشی از این دعوا دچار ضعف شده و با آمبولانس به بیمارستان منتقل می‌شود و او اکنون در صحت کامل است.
با این حال روشن است که تلاش برای بردن دانش‌آموزان به راهپیمایی، شعار دادن برخی دانش‌آموزان در مسیر تجمع و همچنین تنش و زد و خورد بین اولیای دانش‌آموزان و مدیران مدرسه صحت دارد. از سوی دیگر برای بازداشت دانش‌آموزان نیز شواهدی وجود ندارد و علاوه بر تکذیب موضوع از سوی استاندار، نامی هم از سوی رسانه‌ها درباره بازداشت دانش‌آموزان منتشر نشده است.
