طی ماه های اخیر ترکیه رویکرد جدیدی را در قبال سوریه در پیش گرفته است که نشان می دهد با توجه به ابربحران داخلی اقتصادی و معیشتی حال حاضر در ترکیه، اردوغان نیاز به تغییرات جدی در سیاست خارجی منطقه ای خود با تمرکز بر سوریه دارد. از این رو برخی اخبار رسیده پیرامون برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک آنکارا با حکومت بشار اسد را می توان تغییری تحمیلی، هم با هدف کاهش هزینه دخالت های ترکیه در شمال سوریه، هم ایجاد برگ برنده انتخاباتی برای اردوغان و مهمتر از همه همراهی کردن دمشق با آنکارا در جهت سرکوب کردهای شمال سوریه در نظر گرفت.
یک ادعای جدید، این بار توسط اردوغان
اگر چه پیش تر مقامات دولت اردوغان از وجود روابط سیاسی و دیپلماتیک پشت پرده با حکومت بشار اسد طی ماه های اخیر خبر دادند، اما ادعای جدید اردوغان به عنوان رئیس جمهور ترکیه حکایت از آن دارد که آنکارا برنامه جدی برای یک اجرای یک بازی سیاسی دیگر در سوریه دارد.
در همین راستا رئیس‌جمهور ترکیه در سخنانی فاش کرد، مذاکرات میان کشورش با سوریه از طریق سرویس اطلاعاتی در حال انجام است و «نقشه راه جدیدی» در ترسیم روابط دمشق- آنکارا بر اساس نتایج آن تعیین خواهد شد.
این ادعایی بود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در یک مصاحبه تلویزیونی که با کانال «سی ان ان ترک» و کانال «د» مطرح کرد. اردوغان در این مصاحبه به بسیاری از مسائل ترکیه و جهان از جمله پرونده سوریه پرداخت. رئیس جمهور ترکیه درباره عادی‌سازی روابط با سوریه گفت: «سرویس اطلاعاتی ما در آنجا (در دمشق) مذاکراتی را انجام می‌دهد و ما بر اساس نتایج آن، نقشه راه خود را مشخص می‌کنیم.»
اردوغان در خصوص اینکه آیا عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه در دستور کار است یا نه، مدعی شد: «این عملیات نتایج موفقیت آمیزی دارد، در حقیقت، ما نه تنها تهدیدات علیه امنیت ملی خود را از طریق مبارزه با تروریسم در منطقه از بین می‌بریم، بلکه همچنین صلح منطقه را تضمین می‌کنیم.»
وی افزود: «مبارزه با تروریسم نمی‌تواند یک جانبه باشد، بنابراین طرف مقابل نیز باید رویکرد مثبتی در قبال آن داشته باشد تا بتوانیم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم.» البته رئیس‌جمهور ترکیه همزمان از روسیه و آمریکا خواست تا توافق‌های خود با ترکیه در اکتبر ۲۰۱۹ را در خصوص تامین امنیت ۳۰ کیلومتری مرزهای با ترکیه در شمال سوریه اجرا کنند.
اردوغان توضیح داد: «بر خلاف این توافقات نیروهای یگان‌های مدافع خلق (YPG) و حزب کارگران کردستان (PKK)، همچنان در نزدیکی مناطق مرزی این کشور مستقر و در حال تمرین هستند. ترکیه به ادعای خود یگان‌های مدافع خلق را که ستون اصلی نیروهای سوریه دموکراتیک است، به‌عنوان امتداد حزب کارگران کردستان و تروریست می‌داند.
از سوی دیگر، اردوغان در همین مصاحبه تصریح کرد: «هدف ترکیه در شمال سوریه تامین امنیت تعداد بیشتری از مناطق است تا تعداد خانه هایی را که پناهندگان سوری در ترکیه به آنها منتقل خواهند شد، افزایش دهد.» رئیس جمهوری ترکیه با ژست سیاسی بر لزوم آمادگی برای بازگشت داوطلبانه و فراگیر سوری‌ها به کشورشان تاکید کرد.
آیا ترکیه راست می گوید؟
اگر چه از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه گرفته تا مولود چاووش اغلو، وزیر امور خارجه این کشور و … بر وجود مناسبات نیم بند سیاسی و دیپلمتیک با حکومت بشار اسد می گویند و برخی گزارش‌های مطبوعاتی درباره نزدیکی احتمالی آنکارا و دمشق منتشر شد، اما فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، در ۲۴ سپتامبر، وجود تماس‌ها در سطح وزارت خارجه های دو کشور را تکذیب کرد.
مقداد تصریح کرد: «در حال حاضر هیچ مذاکره‌ای برای عادی‌سازی روابط میان دمشق و آنکارا وجود ندارد و عدم پایبندی ترکیه به وعده های خود در چارچوب آستانه تنها مانع روند صلح در سوریه است.»
همچنین ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه هم در همین رابطه عنوان داشت: «فعلا تماس‌ها با دولت سوریه در سطح سرویس‌های اطلاعاتی در حال انجام است و اکنون هیچ برنامه‌ای برای تماس سیاسی با دمشق وجود ندارد.» کالین ۲۳ سپتامبر در مصاحبه با رادیوی ان تی وی ترکیه گفت: «رویکرد ترکیه در قبال سوریه روشن است و عملیات آستانه ادامه دارد.»
این در حالی است که روزنامه الوطن سوریه به نقل از منابع نزدیک به گروه‌های مورد حمایت ترکیه اعلام کرد که اردوغان برای عادی سازی روابط سیاسی و دیپلماتیک و حتی اقتصادی با دمشق تلاش می‌کند.
روزنامه الوطن سوریه به نقل از منابع نزدیک به گروه‌های مورد حمایت ترکیه اعلام کرد: «عادی سازی روابط اقتصادی که نظام رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه آن را در پیش گرفته است احتمالا یکی از مهم‌ترین رویکردهای نظام اردوغان درباره پرونده سوریه است.»
الوطن در ادامه گزارش خود چنین ادعا می کند که عادی سازی اقتصادی روند مذاکرات امنیتی میان سوریه و ترکیه و در پایان انتقال این روند به روند سیاسی را هموار می‌کند.
این روزنامه نوشت: «نظام ترکیه برای انجام طرحی تلاش می‌کند که هدف آن ادغام مزدوران از طریق تشکیل شورای نظامی و یک اداره اقتصادی واحد برای مدیریت منابع اقتصادی خود است که گذرگاه‌ها یکی از مهم‌ترین موارد آن است. هدف ترکیه ایجاد یک گذرگاه اقتصادی با سوریه است که آغازی برای همکاری و عادی سازی اقتصادی باشد. در این راستا گروه تحریرالشام خاکریزهای بین شهرهای سرمین و سراقب را که مانعی در برابر عبور کامیون‌ها به سمت گذرگاه ترنبه القائم هستند، برچیده است.»
اخیرا منابع محلی در سراقب اعلام کرده اند که این اقدام یک گام به سمت افتتاح گذرگاه انسانی ایجاد شده در استان ادلب است. این اقدام بدون چراغ سبز ترکیه صورت نمی‌گیرد. این مسئله می‌تواند به حل و فصل اوضاع افرادی که در ادلب هستند به عنوان یک طرح حسن نیت میان سوریه و ترکیه کمک کند. به گفته این منابع احتمالا در این راستا گذرگاه ترنبه در شرق ادلب و ابوالزندین در نزدیکی الباب و گذرگاه میزناز در حومه جنوب غربی حلب گشوده شوند.
نشانه های جدی
با وجود آنکه حکومت بشار اسد وجود هر گونه رابطه سیاسی و دیپلماتیک را با ترکیه منکر شده است و همه چیز در حد گمانه زنی رسانه ای پیش می رود، در مقابل دولت اردوغان تغییر سیاست های خود در سوریه را کلید زده است تا جایی که برخی منابع اعلام کردند که آنکارا به اعضای ائتلاف مخالفان سوری ابلاغ کرده باید تا پایان سال جاری میلادی (2022) دفاتر خود در خاک ترکیه را تعطیل کرده و به فعالیت‌های سیاسی و رسانه‌ای ائتلاف‌شان پایان دهند.
این ادعایی بود که برخی منابع ویژه اسپوتنیک اعلام کردند. این رسانه روس عنوان داشت: «دستگاه اطلاعات ترکیه به اعضای ائتلاف مخالفان سوری تاکید کرده باید تا پیش از پایان سال جاری میلادی خاک ترکیه را ترک کنند.»
این منابع اظهار کردند: «این بیانیه بسیار مهم برای ائتلاف مخالفان سوری که ترکیه را مرکز فعالیت‌هایش قرار داده، پس از آن منتشر شد که اخیرا در ترکیه تصمیم سیاسی برای همگرایی سوریه-ترکیه با نظارت روسیه گرفته شد». البته منابع یاد شده در ادامه فاش کردند: «دولت رجب طیب اردوغان تصمیم گرفت طبق یک جدول زمانی که نهایت مهلت آن پایان سال جاری میلادی است تمامی دفاتر ائتلاف مخالفان سوری در ترکیه را تعطیل کرده و پشتیبانی مالی از اعضای این ائتلاف را متوقف کند.»
به گفته منابع یاد شده، از طریق دستگاه‌های امنیتی ترکیه به تعدادی از اعضای ائتلاف مخالفان سوری اطلاع داده شد باید مکان دیگری را خارج از خاک ترکیه برای انجام فعالیت‌های سیاسی ویژه خود پیدا کرده و تمامی فعالیت‌های سیاسی و رسانه‌ای مربوط به ائتلاف را حداکثر تا پایان سال جاری میلادی متوقف کنند. به موازاتش منابع مذکور تاکید کردند: «به آن دسته از اعضای ائتلاف که تابعیت ترکیه و یا اقامت دائم دارند، اجازه داده خواهد شد در ترکیه بمانند، اما نمی‌توانند هیچ گونه فعالیت سیاسی یا رسانه‌ای علیه سوریه و حکومت اسد داشته باشند.»
آنها همچنین در ادامه گفتند: «در واقع اعضای ائتلاف، کار بررسی دیگر گزینه‌ها در برخی کشورهای حوزه خلیج (فارس) را جهت افتتاح دفاتر خود آغاز کرده‌اند.» این منابع افزودند: «آنکارا در طول سال‌های گذشته همواره دفاتر ویژه‌ای را برای ائتلاف مخالفان سوری در خاکش فراهم می‌کرد و علاوه بر آن، به اعضای این ائتلاف حقوق ماهانه پرداخت کرده و نیز امتیازهای ویژه‌ای را به آنها اختصاص می‌داد.»
البته در مقابل این ادعای اسپوتنیک، ائتلاف مخالفان سوری حکومت اسد درخواست آنکارا از آنها برای ترک خاک این کشور و توقف تمامی فعالیت‌های سیاسی و رسانه‌ای آنها را تکذیب کرد. سایت شبکه خبری المیادین در گزارشی عنوان داشت که سالم المسلط، رئیس ائتلاف مخالفان سوری خبرهای منتشر شده درباره درخواست ترکیه از برخی از اعضای این ائتلاف برای ترک خاک ترکیه را تکذیب و اظهار کرد: «این خبر صحت نداشته و هیچ مسئول ترکیه‌ای چنین صحبتی نکرده اشت. البته خبرهای زیادی درباره ائتلاف منتشر شد که نادرست است.»
ابربحرانی که در حال اوج گرفتن است
با وجود تکذیب حکومت اسد در خصوص برقرار روابط با ترکیه و نیز انکار مخالفات سوری در خصوص اولتیماتوم بای خروج از ترکیه، به نظر می رسد که اردوغان چاه ای جز تغییر سیاست خود در سوره ندارد.
با توجه به ابربحران اقتصادی حال حاضر ترکیه که هر روز در حال زبانه کشیدن و اوج گرفتن است اروغان این تغییر نگاه را اجباری می داند. خاصه آنکه پس از آخرین کاهش نرخ بهره، لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا به پایین‌ترین سطح خود رسید. در این بین رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه معتقد است که کاهش نرخ بهره باعث کاهش تورم می‌شود. پیرو نکته یاد شده رئیس‌جمهور ترکیه اظهار کرد: «بانک مرکزی این کشور به کاهش نرخ بهره ادامه خواهد داد، زیرا کاهش نرخ بهره موجب کاهش تورم خواهد شد.»
این اظهارات پس از آن بیان شد که تورم در این کشور طی ماه آگوست به ۸۰.۱۰ درصد رسید. بانک مرکزی ترکیه به دلیل افزایش تورم وادار شد تا با وجود عملکرد افزایش نرخ‌ها توسط بانک‌های مرکزی دیگر کشورها، در تلاش برای کاهش تورم، نرخ رپو یک هفته‌ای خود را از ۱۳ درصد به ۱۲ درصد کاهش دهد.
حال که کاهش ارزش لیر ترکیه با تورم بالا 80 درصد عملا بحران اقتصادی و معیشتی ترکیه را به ابربحران تبدیل کرده است، بسیاری بر این باورند که اردوغان چاره ای جز تغییر سیاست خارجی منطقه ای خود با هدف کاهش هزینه نظامی، لجستیکی و انسانی با محوریت تجاوز به خاک سوریه را ندارد. از این رو تلاش ها برای برقراری روابط با حکومت اسد را کلید زده است. این نکته زمانی اهمیت مضاعف پیدا می کند که اردوغان خود را برای انتخابات ریاست جمهوری ژوئن سال 2023 آماده می کند. با توجه به شکنندگی جدی جایگاه و نفوذ او در فضای سیاسی – اجتماعی ترکیه، وی در حال حاضر به این تغییر رویکردها بیش از هر زمان دیگری نیاز مبرم دارد.
