اکثر ما در اطراف خود حداقل یک یک فرد مبتلا نشده به کووید یا اصطلاحاً «نُووید» را سراغ داریم؛ کسی که به طرز عجیبی در برابر تمام سویه‌های کرونا ایمن بوده و به نحوی از دست این ویروس، قِسِر در رفته است! اما صرف‌نظر از رعایت پروتکل‌ها و رفتارهای محتاطانه در طول پاندمی، آیا راز مصونیت این افراد را می‌توان در ژن‌های آنها یافت؟ و آیا پاسخ به این معمّا می‌تواند راه‌حل تازه‌ای برای مبارزه با عفونت ویروسی باشد؟
در روزهای نخستِ همه‌گیری، یک اجتماع کوچک از دانشمندان از سرتاسر جهان، کنسرسیومی بین‌المللی به نام *COVID Human Genetic Effort راه‌اندازی کردند که هدف آن یافتن یک توجیه ژنتیکی در رابطه با این مورد است که «چرا برخی افراد در سطوح شدید و خطرناک به کووید مبتلا می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به طور خفیف به این بیماری دچار شده و به راحتی بهبود می‌یابند».
*COVID Human Genetic Effort: یک کنسرسیوم بین‌المللی است که هدف آن کشف پایه‌های ژنتیکی و ایمونولوژیک انسان در اشکال مختلف بالینی عفونت کووید (SARS-CoV-2) است. این کنسرسیوم حدود 50 مرکز توالی‌یابی در سراسر جهان دارد، از لهستان گرفته تا برزیل و ایتالیا.
پس از مدتی، این گروه متوجه شد که برخی از افراد به‌رغم تماس‌های مکرر با اشیا و اشخاص ناقل، اصلاً آلوده نمی‌شوند. جالب‌ترین یافته‌ها مربوط به اطرافیانِ نزدیک و اعضای خانواده‌ی بیماران کرونایی بود که شخص بیمار به واسطه شدت بیماری، حتی سابقه‌ی بستری در بخش مراقبت‌های ویژه را داشت اما دریغ از اینکه یک‌نفر از اطرافیانش با وجود تماس نزدیک با وی دچار بیماری شوند!
آندراس اسپان، میکروبیولوژیست بالینی در دانشگاه راکفلر در نیویورک، می‌گوید: «ما گزارشات اینچنینی متعددی دریافت کردیم؛ برای نمونه، زوج‌هایی بودند که با وجود مراقبت از همسرشان در طول بیماری و تماس‌های نزدیک، حتی بدون دستکش و ماسک، به هیچ‌عنوان به بیماری مبتلا نشده‌اند».
اسپان پروژه‌ای را برای بررسی ایمنی این افراد در برابر کووید طرح‌ریزی کرد؛ این پروژه به یک جامعه آماری نسبی از اینگونه افراد نیاز داشت. بنابراین این تیم مقاله‌ای در Nature Immunology منتشر کردند که در آن، ضمن تشریح تلاش‌هایشان در زمینه‌ی مقابله با بیماری‌ها، فراخوان خود برای تشکیل جامعه نمونه از افراد مصون در برابر کووید را اعلام کردند.
اسپان می‌گوید که استقبال از این طرح بسیار زیاد بود. او گفت: «ما به معنای واقعی کلمه هزاران ایمیل دریافت کردیم. حجم بالایی از کاربرها اعلام آمادگی کرده بودند، همین مسئله ما را مجبور کرد تا یک نظرسنجی غربالگری آنلاین چندزبانه طراحی کنیم تا روند کار راحت‌تر شود».
این تیم از جانب 15000 نفر از سراسر جهان، پاسخ مثبت برای داوطلب شدن دریافت کرد. پس از پایان فرایند ثبت نام، لیست کاملی از ژن‌های مختلف در اختیار محققان قرار می‌گیرد، آنها موارد را یکی‌یکی بررسی می‌کنند و تأثیر هر ژن را بر روی دفاع در برابر کووید در مدل‌های سلولی آزمایش می‌کنند.
منظور از «مقاومت ذاتی» در برابر عفونت چیست؟
این نظریه که افراد ممکن است مصونیت پیش‌فرض و ژنتیکی داشته باشند، طبق سوابق ثبت‌شده در علم پزشکی، صادق است و باید گفت چنین چیزی ممکن است. جهش‌های ژنتیکی‌ای وجود دارد که ایمنی طبیعی را در برابر ویروس اچ‌آی‌وی، نوروویروس و حتی مالاریا ایجاد می‌کند. اما با قدمت طولانی‌ای که رشته ایمونولوژی (ایمنی‌شناسی) در طول تاریخ علم پزشکی دارد، مفهوم مقاومت ذاتی در برابر عفونت‌ها، مفهومی نسبتاً جدید و مبهم است و تعداد کمی از دانشمندان به تحقیق در این زمینه علاقه نشان داده‌اند.
دونالد وین، دانشیار دپارتمان پزشکی در دانشگاه مک گیل در کانادا، می‌گوید: «اگر بتوان فهمید که چرا یک فرد به راحتی آلوده به ویروس نمی‌شود، پس حتماً دستیابی به اینکه چگونه از ابتلا به ویروس‌ها جلوگیری کنیم هم ممکن خواهد بود!»
اما واقعیت این است که یافتن افرادی با مصونیت بالا و طبیعی، یک کار دشوار است. در حالی که شمار بسیاری برای این امر داوطلب شده‌اند، تنها یک اقلیت کوچک با معیارهای محدودی که حتماً با ویروس مواجه شده باشند و در عین حال هیچگونه آنتی‌بادی علیه آن نداشته باشند (که نشان‌دهنده عفونت است) مطابقت دارد.
قابل‌قبول‌ترین گزینه‌ها برای پذیرش در این تحقیق، کسانی هستند که از همه لحاظ در معرض خطر ابتلا به کووید بوده باشند، اما به آن دچار نشده باشند؛ مثلاً کادر درمان که دائماً در برخورد با بیماران بخش کووید هستند، یا کسانی که با افراد بیمار در یک محیط بوده‌اند یا حتی همسرانی که در یک تختخواب مشترک با بیمار خوابیده‌اند.
واکسیناسیون و اومیکرون؛ دو مانع جدی در روند این تحقیقات
زمانی که این تیم تحقیقات خود را برای جستجوی گزینه‌های مناسب شروع کرد، برنامه واکسیناسیون انبوه نیز آغاز شده بود. طبق گفته‌ی این تیم، افراد واکسینه‌شده، گزینه‌های مطلوبی برای این مطالعه نبودند. بنابراین طی این روند، از هزاران نفری که اعلام آمادگی کرده بودند، حدود 800 تا 1000 نفر رد صلاحیت شدند.
به تدریج، واریانت خطرناک اومیکرون در جهان ظهور پیدا کرد. وین در این باره می‌گوید: «اگر بخواهم صادق باشم، باید بگویم اومیکرون واقعاً این پروژه را خراب کرد!»
پس از ظهور این زیرسویه، به طور چشمگیری تعداد داوطلب‌ها کاهش پیدا کرد. اما دکتر اسپان، دخالت و ساختارشکنیِ اومیکرون را با دید مثبت‌تری می‌بیند و می‌گوید: شمارِ داوطلبانی که حتی از این موج خطرناک ویروس هم جان سالم به در بردند و مبتلا نشدند، از وجودِ مفهوم مقاومت ذاتی حمایت می‌کند.
