«افشار سلیمانی» سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان با اشاره به درگیری‌های اخیر میان باکو و ایروان و احتمال گسترده شدن این تنش و سرایت آن به سایر مناطق در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در مورد درگیری‌های اخیر دلایل و ابعاد گوناگونی وجود دارد اما باید قبل از هر چیز چندین مورد را موردنظر قرار دهیم. مذاکرات وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در دو نوبت برگزار شد و نشست کمیسیون سه‌جانبه ارتباطات و حمل و نقل و تعیین حدود مرزها توسط آذربایجان، ارمنستان و روسیه در چند نوبت صورت گرفت و پیشرفت‌هایی هم حاصل شد. در این میان سه نوبت نمایندگان ترکیه و ارمنستان در راستای چگونگی عادی‌سازی روابط و بازگشایی مرزهای دو کشور دیدار و مذاکره کردند و در دو هفته اخیر شارل میشل، رئیس شورای اروپا مذاکرات صلح این دو کشور را رهبری و تا حد زیادی به مرحله نهایی رسانده بود.
وی ادامه داد: پس از دیدار سه جانبه بروکسل، پاشینیان دستور تشکیل کمسیون صلح به منظور تهیه پیش‌نویس سند صلح را صادر کرد اما نکته مهم اینجا بود که در یک ماه گذشته قرارداد افزایش صادرات گاز آذربایجان به اروپا به امضا رسید. در این میان مقدمات افزایش ظرفیت صادرات از طریق منطقه تووز شکل گرفته بود و چند نقطه مرزی از سوی ارمنستان برای رفت و آمد میان این کشور و آذربایجان از جمله در منطقه قازاخ و یراسخ آماده شده بود و حتی پاشینیان زمزمه گشایش مسیر زنگزور را مشروط به نظارت ارمنستان بر این محور کرده بود. او بر سرعت وتحکیم روابط پیدا و پنهان خود با غرب به ویژه با فرانسه افزود ولی نکته دیگر در این میان پرونده اوکراین بود. کی‌یف علاوه بر وارد کردن ضرباتی به مواضع روس‌ها در شبه‌جزیره کریمه که منجر به فرار موجی از ساکنان منطقه شد، در جبهه‌های شمال و جنوب و شرق (خارکیف، خرسون و دانتسک) روس‌ها را شکست داد.
این کارشناس‌ارشد مسائل قفقاز گفت: روس‌ها طی پنج روز بخش عمده‌ای از متصرفانش را از دست دادند و سربازانش فرار کردند و غنائم نظامی ارزنده‌ای (حدود۵۰۰ میلیون دلار) برای اوکراین به جای گذاشتند. حتی تعدادی از سربازان روس داوطلبانه تسلیم نیروهای اوکراینی شدند و این موضوع در اثنای پرونده تنش ایروان و باکو مهم به حساب می‌آید. اما آنچه در این میان باید مورد نظر قرار بگیرد این است که گفت‌وگوهای ارمنستان با ترکیه در حال انجام و احتمال خروج ارمنستان از تحت سلطه روسیه و نجات از فقر از طریق تجارت با ترکیه با گشوده شدن مرزهای دو کشور برای پاشینیان یک راهبرد اساسی محسوب می‌شود. در همین اوضاع واحوال بود که حمله ارمنستان به مناطق مرزی آذربایجان آغاز شد اما این‌بار این تنش از خانکندی شروع نشد بلکه تحرکات از نیروهای ارمنی در نزدیکی مرزبانان روسی بویژه قرارگاه هنگ ۱۰۲ روسیه شروع شد.
وی افزود: روسیه از سال‌ها پیش با ارمنستان قرارداد ۴۹ ساله نظامی دارد و پایگاه نظامی این کشور در منطقه گیومری و یکی از مناطق نزدیک ایروان قرار دارد و مرزهای ارمنستان توسط نظامیان روس کنترل و حفاظت می‌شود که اخیراً نیز پست ایست و بازرسی جدیدی توسط روس‌ها در نزدیکترین نقطه مرزی ارمنستان با ایران در ناحیه مغری به منظور کنترل بیشتر کامیون‌های ورودی از ایران مستقر شد. معتقدم که اصل دعوا بر سر کریدور و راه ارتباطی زنگزور نیست بلکه اصل ماجرا اصرار و تحمیل حاکمیت و نظارت بر کرویدور است. بحث دیگر می‌تواند قطع ارتباط مسیر دوم دسترسی ایران به اروپا توسط روسیه که البته در حال حاضر به دلیل دوری مسافت و نامناسب بودن مسیر و هزینه‌های زیاد چندان مورد استفاده ایران قرار نمی‌گیرد، باشد که مسیر اصلی برای رانندگان تریلرهای ایرانی همچنان دریای خزر – روسیه و آذربایجان-روسیه و همچنین ترکیه است.
سلیمانی تصریح کرد: استقرار دائمی نیروهای روسی در بخشی از خاک ارمنستان (این استقرار متفاوت از قرارداد امنیتی – نظامی ۴۹ ساله ارمنستان و روسیه است که پیشتر بدان اشاره کردم) که دولت ایروان به شدت مخالف آن است و در واقع اصل مخالفت با کریدور زنگزور و تاکید بر استفاده از راه ارتباطی ایران (نورودوز – مغری – قاپان – ایروان) از سوی پاشینیان، عمدتاً با نیت مقابله با روسیه است تا ترکیه و آذربایجان. به هر تقدیر آذربایجان و ترکیه در فضای وسیعی با ایران هم‌مرز هستند و بهترین روابط ایران در میان کشورهای همسایه با ترکیه و امن‌ترین مرز ایران نیز با آذربایجان است و مراودات توریستی و تجاری نسبتاً خوبی با هر دو کشور جاری است. اگر به این موضوع توجه داشته باشیم که فرمانده ستاد مشترک ارتش آذربایجان در شروع جنگ و همتای ارمنی او در ایام پایانی درگیری‌ها به اتهام وابستگی به روسیه با جنجال فراوان برکنار و به دوبی و مسکو متواری شدند و با فشار روسیه هیچ یک از محاکم دو کشور جرأت محاکمه را پیدا نکردند، اهداف و دخالت‌های مسکو بیشتر قابل لمس خواهد بود.
این تحلیلگر مسائل سیاسی ادامه داد: عدم اشرافیت پاشینیان به ساختار و محیط ارتش و نفوذ فراوان روسیه در نهادهای مختلف ارمنستان به ویژه ارتش این کشور بستر مناسبی برای تبعیت فرماندهان نظامی ارمنی از فرماندهان عالی‌رتبه روسیه را فراهم کرده است. با توجه به واقعیات صحنه که به اختصار به آن پرداختم و به رغم اینکه اوضاع در اوکراین به زیان روسیه پیش می‌رود، به نظر می‌رسد برنده جنگ سوم قره‌باغ در قفقاز همچون ادوار قبلی بیشتر روسیه است. از سوی دیگر معتقدم که حامیان اقدام نظامی ایران در قفقاز دوستدار ایران و مردم و جمهوری اسلامی نیستند. کسانی که شعار ضرورت اقدام نظامی ایران در قفقاز جنوبی را مطرح می‌کنند دانسته یا ندانسته در زمین آمریکا و اسرائیل و متحدان منطقه‌ای آنها بازی و به پروژه احتمالی اوکراینیزه کردن قفقاز جنوبی برای ایران یاری می‌رسانند. آنها همان گونه که پوتین را در باتلاق اوکراین فرو بردند با تحریک ایران برای ورود به خاک ارمنستان در منطقه زنگزور (سیونیک) و مقابله با حذف مرز خود با ارمنستان قصد دارند با حمایت از آذربایجان و شاید حمایت از ارمنستان، ایران را در باتلاق زنگزور فرو ببرند.
وی گفت: در این میان پوتین با نشان دادن چراغ زرد یا سبز و هماهنگی‌های پشت پرده با کشاندن پای آمریکا و ناتو به قفقاز جنوبی قصد دارد خود را از باتلاق اوکراین برهاند. بدون همکاری و مصالحه روسیه با غرب امکان حذف احتمالی مرز ایران و ارمنستان وجود ندارد و تهران باید ضمن ادامه تماس‌ها و مذاکرات دو و چند جانبه با ترکیه، آذربایجان و ارمنستان هرچه سریع‌تر شروع به وا کندن سنگ‌های خود با روسیه کند و با مسکو که همواره از ایران به عنوان کارت بازی بهره برده است وارد دیالوگ جدی شود و اگر به نتیجه نرسید با غرب وارد مذاکره جدی شود. در شرایط کنونی روسیه با ایجاد بحران‌ها و تنش‌های جدید و شعله‌ور کردن تنش‌های مرزی میان جمهوری‌های مشترک‌المنافع قصد انحراف افکارعمومی و توجه دولت‌ها را از شکستش در اوکراین و ضربات احتمالی هوایی به زیر ساخت‌های این کشور دارد.
سلیمانی عنوان کرد: شعله‌ور شدن آتش درگیری‌ها در قره‌باغ و مرز تاجیکستان و قرقیزستان و تشدید بحران در منطقه دنیستریا واقع در ملدوای نمونه‌ای از این تحرکات است. به نظر می‌رسد روسیه در شرایطی نیست که وارد جنگ دیگری شود و بیشتر دنبال گرفتن امتیاز از غرب در قفقاز جنوبی و انتقال تنش و جنگ به نزدیکی مرزهای ایران است. مسکو با ترکیه که با حمایت از تمامیت ارضی اوکراین و فروش پهباد به این کشور، و عدم مشارکت در تحریم روسیه در وسط ماجرای روسیه و اوکراین قرار گرفته است همکاری‌هایش را ادامه می‌دهد و در شرایط کنونی که پوتین به اردوغان بویژه از نظر اقتصادی نیاز دارد و عضو ناتو نیز هست، بهتر می‌تواند هنگام مصالحه وارد مذاکره شود. در واقع پوتین شراکت نسبی ترکیه را در قفقاز پذیرفته است و حتی به دلیل تحریم‌ها با کریدور زنگزور هم مخالف بنظر نمی‌رسد و به همین دلیل در این رابطه موضع شفافی از خود نشان نمی‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: نکته حائز اهمیت دیگر این است که کرملین نیک می‌داند در هرگونه بده و بستان با آمریکا این ترکیه است که با واشنگتن، غرب و اسراییل روابط نسبتاً خوبی دارد و بیشتر به کمکش خواهد آمد، نه ایران که چالش‌ها و تنش‌های سیاست خارجی‌اش بسیار بیشتر از ترکیه است. تهران صرفاً طبق معمول نقش کارت بازی را برای مسکو در سیاست خارجی خواهد داشت. البته باید در نظر داشت که به علت نیاز اروپا و آمریکا به انرژی آذربایجان و مسیر ترانزیتی آذربایجان و ترکیه، در شرایط تحریم روسیه، همراهی غرب با این دو کشور ضرورت یافته است. با توجه به جمیع عوامل و دلایل داخلی و خارجی، ایران در شرایطی نیست که دست به یک اقدام نظامی بزند. معتقدم که الهام علی‌اف قصد اشغال زنگزور را ندارد و بیشتر در پی کریدور است و با تصرف بخش‌هایی از خاک ارمنستان قصد رسیدن به کریدور و بازپس گرفتن چهار شهر باقیمانده از ارمنستان را دارد که البته بیشتر با اتکاء به روسیه می‌خواهد این موضوع را عملیاتی کند.
