عربستان در۲۶ مارس ۲۰۱۵، تهاجم هوایی خود را علیه انصار الله در یمن با ادعای حمایت از منصور هادی، رئیس جمهور این کشور، آغاز کرد. حمایت آمریکا از عربستان و وعده حمایت های لجستیک، مشروعیتی را که عربستان در فضای بین المللی به دنبال آن بود، برای این کشور تسهیل کرد. در این مسیر عربستان سعودی تلاش کرده است تا با تشکیل ائتلاف و تهاجم نظامی به یمن، جنبش انصارالله را از قدرت سیاسی حذف کند و با چینش جریان های هم سو در ساختار قدرت از نفوذ ایران در دولت جدید یمن جلوگیری کند. جمهوری اسلامی ایران نیز با حمایت و پشتیبانی معنوی و سیاسی از جنبش انصار الله و انقلابیون یمن تلاش کرده است تا موازنه قدرت منطقه ای را به نفع خویش تغییر دهد.
کلیدواژه: جنگ یمن، طرح راهبردی، سیاست خارجی
ضرورت و اهداف پژوهش
نتیجه جنگ یمن برای هر دو طرف به اتمام یا ادامه حصر غیرقانونی ملت یمن بستگی دارد. عربستان سعودی سعی بر شکستن مقاومت مردم یمن داشته و آن را راهبرد اصلی خود قرار داده است. حتی ثابت ماندن این وضعیت تا زمان فرارسیدن مذاکرات صلح نیز به نفع او خواهد بود؛ چراکه از رفع حصر و باز کردن کانال های کنترل شده کالاهای بشردوستانه به عنوان امتیازی استفاده می‌کند تا نتیجه جنگ یمن را به نفع خود تغییر دهد. این نتیجه به ضرر یمن خواهد بود چراکه هیچ‌گاه از بحران و شکنندگی بیرون نخواهد آمد. لذا برای جمهوری اسلامی ایران ضروری است برای بهبود تصویر خود در منطقه، سیاست خارجی خود را فعال ترکند. یکی از کم ریسک ترین و پرسودترین راه ها برای عملی شدن این امر، رفع حصر یمن در قالب ارسال کشتی رسمی ایرانی شامل کمک های مردمی (رایگان) و محموله سوختی (در مقابل وجه) از طریق بندر الحدیده است. جمهوری اسلامی ایران باید هرچه سریع تر و قبل از هرگونه مذاکرات صلح به شکست حصر یمن کمک کرده و هم زمان با بهبود تصویر سیاست خارجی خود در منطقه از منافع محور مقاومت نیز محافظت کند.
بررسی وضعیت جنگ یمن
در طی جنگ، دولت نجات ملی یمن توانسته در عرصه نظامی پیشروی‌های جدی داشته باشد، اما طرف مقابل کاملا مشابه با جنگ تحمیلی مقدس ایران سعی بر جلوگیری از اتفاقات تغییردهنده صحنه جنگ دارد و برای این کار از ابزارهای فشاری چون محاصره مردم یمن و شکستن مقاومت آن ها استفاده می‌کند. فوری ترین نیاز یمن شکستن این محاصره، از طریق ارسال کشتی های متعدد حامل سوخت، مواد غذایی و دارویی به بندر الحدیده است. دلایل این فوریت از این قبیل است:
- رفع حصر بزرگ ترین امتیاز طرف مقابل است که با از دست دادن این امتیاز می توان نتیجه ی عادلانه ای از مذاکرات انتظار داشت؛
- انصارالله در مسیر کاهش قدرت اجتماعی خود قرار دارد که با رفع حصر قابل احیا است؛
- کم هزینه ترین اقدام موثر درصحنه تقابل با عربستان در یمن از میان گزینه های «فتح مأرب»، «رفع حصر» و «رسیدن به جنوب و غرب» گزینه رفع حصر است.
در مقابل، عربستان نیز به دلایلی چون «روابط متزلزل خود با دولت آمریکا»، «ترس همیشگی از قدرت ایران»، «جو رسانه ای منفی علیه عربستان» و «آسیب پذیری به دلیل دفاع سرسختانه و اقدام متقابل یمن» جرئت حمله و اقدام خصمانه ای را علیه کشتی امداد رسانی نخواهد داشت.
بررسی پیامدها و منافع جمهوری اسلامی ایران در صورت کمک به رفع حصر یمن
رفع حصر یمن توسط جمهوری اسلامی ایران کاملا امکان‌پذیر است و پیام های روشنی نیز به همراه دارد؛ ازجمله اینکه در صورت مذاکره ایران با عربستان و آمریکا، می تواند تمام محاسبات آن ها را به هم ریخته و دست برتر مذاکرات باشد. همچنین تلاش برای رفع حصر یمن نشان دهنده ی تغییر سیاست خارجی ایران در مقابل آمریکا است و این پیام را به دنبال خواهد داشت که مذاکره تنها راه در دسترس ایران برای رفع تحریم ها نخواهد بود. زمینه انجام این اقدام نیز در حاکمیت و مردم ایران وجود دارد؛ مواردی چون «طرح اقدام متقابل در برابر ترور شهید سلیمانی توسط مجلس»، «استقبال مسئولین انقلابی»، «تبلیغات ستاد پشتیبانی مردمی یمن» و «استقبال مردمی از پویش های جمع آوری کمک برای مردم یمن» نشان از آمادگی حاکمیت و مردم در این امر دارد.
کمک به رفع حصر یمن از بسیاری از جهات منافع ایران را نیز به دنبال دارد از جمله اینکه این اقدام در صورت تکرار و گسترش به محورهای دیگر به صورت پله به پله می تواند به شکست تحریم های آمریکا منجر شود. از سویی دیگر پیش قدم شدن جمهوری اسلامی ایران در ارسال کمک های بشر دوستانه و شکستن محاصره یمن تاثیر بسیار خوبی در ایجاد نفوذ معنوی در جامعه زیدی و اهل سنت یمن خواهد داشت و مانع تاثیر تبلیغات منفی امارات و عربستان علیه ایران خواهد شد. حمایت از انصارالله در روزهای بعد از جنگ، سنگ بنای حضور منطقه ای ایران در باب المندب خواهد بود. این اقدام نه تنها موجب بهبود سیاست خارجی ایران می شود بلکه در صورت استمرار می تواند در زمینه های اقتصادی نیز موجب سودآوری برای ایران شود.
طرح پیشنهادی رفع حصر یمن
به نظر می‌رسد نوعی برآورد از محاسبه راهبردی جمهوری اسلامی ایران برای دشمن حاصل شده است، مبنی بر این که ایران به هر دلیلی قصد درگیری مستقیم با آمریکا و حتی پذیرفتن ریسک آن را ندارد. لذا در یک سیر گام‌به‌گام، خصوصا پس از ترور سردار سلیمانی، به آزمایش میزان تاب آوری و عمق این گزاره در طرف مقابل پرداخته و پیوسته با یک گام پیش آمدن در مواردی چون انهدام مستقیم اهداف در سوریه توسط رژیم اشغالگر قدس و ترور شهید فخری زاده دامنه درگیری را افزایش می دهد. اکنون جمهوری اسلامی در پاسخ به اقدامات آمریکا، نیاز به «مقاومت فعالانه» در مقابل «مقاومت نیمه فعال» قبلی دارد و پیشنهاد کلی در راستای تغییر این راهبرد، این است که به همان صورت گام به گام، ابتدا به اقدامات موثر ولی کم هزینه دست زده و در صورت موفقیت، گام به گام به جلو حرکت کند.
برای انجام این فرایند جمهوری اسلامی ایران می تواند امارات متحده ی عربی را در مقابل تثبیت مواضعش در بنادر غربی یمن با خود همراه نماید. برای رفع حصر، باید ابتدا کمک های مردمی جمع آوری‌شده با همراهی کاروانی حتی‌الامکان چندملیتی و مردمی با موجی از حمایت های مردمی و جریان های خبری به سمت بندر الحدیده یمن حرکت کند. همچنین لازم است در کنار این کمک های مردمی یک ناوگان واحد کشتیرانی اقلام مورد معامله حاکمیتی اعم از سوخت و دارو را نیز ارسال نمایند و آثار رسانه ای نیز کنترل‌شده و این حرکت آورده اقتصادی مستقیم نیز داشته باشد. برای شکست حقیقى حصر، استمرار و گسترش تدریجی تبادلات ضروری است تا طی استراتژی «قورباغه پخته»، طرف مقابل در برابر عمل انجام شده قرار گیرد. در همراهی این کشتی می توان از نمایندگان مجلس، دانشجویان و اقشار مختلف ایرانی و دیگر ملت‌ها استفاده نمود. به نظر می رسد این کشتی حداقل ترین ریسک مصادره و حتی بازرسی را خواهد داشت.
جمهوری اسلامی باید با موضعی فعال از پیش، هرگونه تهدید و تعرض و حتی بازرسی کشتی خصوصا در تنگه باب المندب را برای طرف مقابل، بسیار پرهزینه کرده و از تزلزل موضع عربستان، هم در جنگ و هم درصحنه سیاسی، حداکثر استفاده را نماید. بدین‌وسیله حتی اگر قرار باشد مذاکره‌ای بین آمریکا و عربستان و هم‌پیمانانشان با یمنی ها یا حتی خود ایران انجام شود، ایران در موضع ضعف قرار ندارد و برگ برنده شکست حصر یمن را در دست جمهوری اسلامی ایران خواهد بود؛ ولی باید توجه داشت در صورت تعلل در امر رفع حصر توسط دولت جمهوری اسلامی ایران، گذر زمان ممکن است این برگ برنده را هم از دست یمنی ها و هم از دست ایران خارج کند.
جمع بندی
جنگ عربستان علیه یمن در ۲۶ مارس ۲۰۱۵ آغاز شد. نتیجه این جنگ برای هر دو طرف به اتمام یا ادامه حصر غیرقانونی ملت یمن بستگی دارد. عربستان سعودی سعی بر شکستن مقاومت مردم یمن داشته و آن را راهبرد اصلی خود قرار داده است. به دلایل مختلفی چون تغییر نتیجه‌ی مذاکرات به نفع یمن و افزایش قدرت اجتماعی انصارالله، رفع حصر فوری ترین نیاز یمن برای پیروزی در این جنگ است. از سویی دیگر رفع این حصر توسط جمهوری اسلامی ایران کاملا امکان پذیر است و منافع و پیامدهای مثبت بسیاری مانند افزایش قدرت ایران در منطقه، شکست تحریم‌های امریکا و بهبود زمینه‌های اقتصادی برای ایران خواهد داشت. لذا یکی از کم‌ریسک‌ترین و پرسودترین راه‌ها برای عملی شدن این امر، رفع حصر یمن در قالب ارسال کشتی رسمی ایرانی شامل کمک های مردمی (رایگان) و محموله سوختی (در مقابل وجه) از طریق بندر الحدیده است.
این مطالعه در مرکز راهبری برهان توسط حجت الاسلام علی تقی زاده در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.
