روزنامه جام جم نوشت: بیست و دومین دوره اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به میزبانی ازبکستان درحالی امروز و فردا در ازبکستان برگزار می‌شود که رئیسی قبل از ترک تهران درباره اهمیت این سفر گفت: این سفر به دعوت رئیس‌جمهور ازبکستان برای دیدار دو‌جانبه رسمی و شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری‌های شانگهای انجام می‌شود و هدف از این سفر تقویت سیاست همسایگی، تقویت همگرایی و عمق بخشیدن به چندجانبه‌گرایی است.
رئیسی گفته است: بدون تردید در سیاست همسایگی در گام نخست توانستیم اعتماد سیاسی متقابل را تقویت کنیم و در گام دوم نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ایران و حضور فعالش در منطقه را دنبال می‌کنیم به نحوی که بتوانیم با زیرساخت‌هایی که در آسیا و کشورهای همسایه وجود دارد و قدرت و توان اقتصادی، نظام پولی و بانکی و همه پیشرفت‌های امروز منطقه و ظرفیت‌ها را کنار هم قرار دهیم و بهترین استفاده را برای منافع ایران داشته باشیم. این دومین حضور رئیسی در نشست این سازمان است. حضور قبلی ایران در این اجلاس، منجر به عضویت ایران در سازمان شانگهای شد که این امر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. در حال حاضر هم نشست بیست و دوم شانگهای برای ایران به‌عنوان عضو ناظری که در حال تبدیل‌شدن به عضو رسمی است، اهمیت دارد و تهران امیدوار است فرآیند عضویت رسمی در این سازمان استراتژیک در این دوره تثبیت و مشخص شود.
سازمانی برای مقابله با هژمونی غرب
فلسفه تأسیس سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) حل‌وفصل چالش‌های مرزی و منطقه‌ای میان چین، روسیه و جمهوری‌های تازه‌تأسیس پس از فروپاشی شوروی بود. فلسفه‌ای که سال‌های ۱۹۹۶ و ۹۷ این چالش‌ها را حل‌وفصل کرد و انگیزه ایجاد «گروه شانگهای ۵» با حضور چین، روسیه، قرقیزستان، تاجیکستان و قزاقستان شد. سال ۲۰۰۱ با پیوستن ازبکستان، پسوند پنج از نام این گروه برداشته شد و این گروه با سه هدف مشخص مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی رسماً وارد معادلات روابط بین‌الملل شد. بعدها و درست در سال ۲۰۱۷ هند و پاکستان هم به عضویت این سازمان درآمدند و فرآیند پذیرش جمهوری اسلامی ایران در این نهاد به‌عنوان عضو رسمی سال گذشته آغاز شد. افغانستان، بلاروس و مغولستان عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای بوده و جمهوری آذربایجان، ارمنستان، کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا شرکای گفت‌وگوی این سازمان همکاری هستند.
تامین منافع اقتصادی تهران
این سازمان آرام‌آرام در عرصه بین‌الملل قدرت یافت و امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای جهان است که دولتی از غرب عضو آن نیست، تحت‌تأثیر هژمونی آمریکا قرار ندارد و حتی خود به یکی از ابزارهای مقابله با این زیاده‌خواهی‌ها تبدیل شده است. اهمیت شانگهای اما محدود به عالم سیاست نیست و این گروه را می‌توان از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی جهان هم برشمرد، وقتی بدانیم که حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص جهان به کشورهای عضو این سازمان تعلق دارد و حجم اقتصاد کشورهای عضو سازمان، ۲۰تریلیون دلار است که نسبت به ۲۰ سال گذشته، ۱۳ برابر شده است.شانگهای گرچه از ابتدا ماهیت مبارزه با غرب نداشت اما ماجراجویی‌های آمریکا و فشار به دو عضو مهم آن یعنی روسیه و چین از سوی واشنگتن، سبب شد که جهت‌گیری سیاسی در این سازمان پررنگ شود. سازمانی که بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان و نیز چهار دولت دارنده سلاح اتمی عضو آن هستند.
شورای تجاری، انجمن بین‌بانکی و باشگاه انرژی سه نهاد غیردولتی زیرمجموعه سازمان شانگهای هستند. شورای تجاری سال ۲۰۰۵ تأسیس و مقر آن در مسکو است که باهدف گردآوردن فعالان بازرگانی کشورهای عضو و ایجاد فضای ایده برای پروژه‌های مشترک تشکیل شد.در همان سال و به‌منظور ایجاد سازوکار تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک، انجمن بانکی تشکیل شد که تاکنون به ۶۳ پروژه حدود ۱۵ میلیارد دلار بودجه اختصاص داده است. باشگاه انرژی هم به‌صورت رسمی سال ۲۰۱۳ به‌منظور شکل‌دهی به مدل جدید تبادل و تدوین استراتژی مشترک انرژی اوراسیایی تشکیل شد. توسعه کریدورهای حمل‌ونقل، همکاری در حوزه کشاورزی هوشمند، پارک‌های فناوری و حوزه‌های دیجیتال، به‌کارگیری ارزهایی جز دلار، منطقه تجارت آزاد و کمربند سبز، از ابتکارات اجرایی شده یا در حال اجرای سازمان شانگهای بوده است.
ائتلاف منطقه‌ای شامل بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان که مجموع تجارت اعضای آن حدود ۶/۶تریلیون دلار بوده که در دو دهه گذشته ۱۰۰برابر شده است. تنها چین در کشورهای عضو این سازمان ۸۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده و تجارت بین اعضای سازمان در سال ۲۰۱۸ با رشد قابل‌توجه ۱۷درصدی به ۲۵۵ میلیارد دلار رسیده است. بر‌اساس گزارش صندوق جهانی پول، طی پنج سال منتهی به ۲۰۲۳، ظرفیت اقتصادی کشورهای عضو سازمان از اقتصادهای گروه۷ Gپیشی خواهد گرفت.
به هرحال تهران با این عضویت ثابت می‌کند که برخلاف پروپاگاندای رسانه‌ای غرب، انزوای سیاسی مورد نظر آنها ایجاد نشده اما بخش دیگری از اهمیت پذیرش آغاز عضویت ایران در شانگهای از سوی اعضای این نهاد، کاملا اقتصادی است.
بر‌اساس آمار گمرک، در سال ۱۴۰۰ تجارت ایران با اعضای شانگهای ۵۴ میلیون و ۸۵۶ هزار تن کالا به ارزش ۳۷ میلیارد و ۱۶۸ میلیون دلار رسید که حدود ۳۰ درصد کل تجارت خارجی کشور را تشکیل می‌دهد. سهم اعضای این سازمان ۴۵ میلیون و ۳۴۹ هزار تن و به ارزش ۲۰ میلیارد و ۵۹۶ میلیون دلار بود و واردات ایران از اعضای سازمان همکاری شانگهای برابر با ۹میلیون و ۵۰۷ هزار تن کالا به ارزش ۱۶ میلیارد و ۵۷۲میلیون دلار بوده است.
سه میلیارد نفر جمعیت کشورهای عضو این سازمان، با وجود پیشینه فرهنگی که ایران با بسیاری از آنها داراست، فرصت مناسبی برای بخش‌های اقتصادی و گردشگری ایران خواهد بود. در میان هشت شریک عمده صادراتی ایران، چین، هند و پاکستان به ترتیب در جایگاه اول، پنجم و هشتم جای دارند و در میان شرکای وارداتی ایران نیز چین و هند رده‌های اول و چهارم را در اختیار دارد.
نگاه متوازن‌ساز به عرصه دیپلماسی اولویت‌های سیاست خارجی در دولت سیزدهم، توان‌بخشی به دیپلماسی است و در راستای اجرای این اولویت، از همان ابتدا تصمیم گرفته شد که روابط با جهان تنها به غرب و اروپا محدود نمانده و امور اجرایی هم معطل مذاکرات هسته‌ای و ۴+۱ نشود.عضویت در سازمان‌هایی چون شانگهای و اکو و توجه ویژه به همسایگان به‌صورت جدی موجب پویایی سیاست خارجی کشور شده و این نگاه جدید به جهان از سوی کشورهای منطقه و آسیا هم مورد استقبال قرار گرفته است.
