بایدن تحت فشار احیا یا شکست برجام

علی باقری کنی یکی از مهمترین سیاستمداران این روزهای دنیای دیپلماسی است، مردی که مذاکرات بین المللی توافق هسته ای را از امروز دوشنبه پس از یک وقفه شش ماهه در وین رهبری می کند.

برای اروپایی ها، باقری کنی پیامی دارد که به نظر ساده می آید: شما می توانید فقط با توجه به منافع ملی خود، «نقش مهمی» در مذاکرات داشته باشید. هر چه اروپایی ها به وضوح از سیاست آمریکا فاصله بگیرند، سود بیشتری خواهند برد.

تلاش برای ایجاد اختلاف در روابط فراآتلانتیک یک چیز را روشن می کند: بازی آغاز شده است. اینکه آیا توافق هسته ای آینده ای دارد یا نه، اکنون کاملاً مشخص نیست. هیچ یک از طرفین توافق نمی خواهند ایرانی ها بمب اتمی بسازند و برجام را دستاورد مهمی برای امنیت و ثبات در منطقه ای می بینند که گرفتار بحران شده است. اگر این توافق برای همیشه شکست بخورد، بیم آن می رود که هرج و مرج جدیدی در خاورمیانه یه وجود آید.

نظام قدرت در تهران نیز تغییرات زیادی کرده و دولت جدیدی تحت ریاست ابراهیم رئیسی روی کار آمده است. این دولت نسبت به توافق هسته ای احساس تعهد نمی کند، برعکس: بسیاری از تندروهای ایرانی به شدت از توافق انتقاد می کنند، زیرا آنها را از گزینه توانایی ساخت سلاح های هسته ای محروم کرده و مزایای اقتصادی زیادی به همراه نداشته است.

در عین حال، تغییر پرسنل می تواند یک مزیت نیز داشته باشد: برخلاف گذشته، حاکمان واقعی اکنون در صحنه بین المللی ظاهر می شوند، مردانی کاملاً مذهبی که به سپاه پاسداران متصلند و مستقیماً به آیت الله علی خامنه ای، رهبر انقلاب ایران دسترسی دارند.

علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه ایران نیز عضو این حلقه درونی است. وی در اقامتگاه سفیر در برلین درباره توافق هسته ای گفت، حفظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران وظیفه من است. تردیدهای او در مورد آمریکا به وضوح در طول گفت وگو احساس می شود. باقری کنی بر امیدها برای توافق سریع سرپوش می گذارد.

تمرکز مطالبات ایران بر رفع تحریم های اقتصادی است و باقری کنی خواستار برداشته شدن همه تحریم های آمریکاست. البته ایرانی ها هنوز حاضر نیستند با آمریکایی ها بر سر یک میز بنشینند. حاکمیت ایران به این افتخار می کند که تاکنون در برابر «فشار حداکثری» واشنگتن مقاومت کرده: وضعیت اقتصادی کشور ضعیف است، مدیریت کرونا فاجعه بار بوده، نرخ تورم حدود 40 درصد است و بیکاری بالاست؛ اما حکومت بدون هیچ چالشی حکومت کرده است و گزارش هایی از موفقیت های خود را مانند افزایش اخیر در صادرات نفت منتشر می کند.

برای جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، مذاکرات ایران یک کابوس است. پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، بایدن اکنون با مشکلی مواجه است که اساساً قابل حل نیست. برای فروش سیاسی یک توافق هسته ای جدید به آمریکایی ها، رئیس جمهوری باید از ایرانی ها امتیازاتی بیشتر از سال 2015 دریافت کند. از سوی دیگر، ایرانی ها نه تنها خواستار لغو تحریم های آمریکا هستند، بلکه خواستار تضمینی هستند که حتی اگر دونالد ترامپ (یا هر جمهوری‌خواه دیگری) در ژانویه 2025 وارد کاخ سفید شود، توافق جدید همچنان پابرجا بماند.

از سوی دیگر، بایدن می داند که هیچ اقدامی نکردن، به همان اندازه غیرممکن است. ایران به طور گسترده در حال غنی سازی اورانیوم است و تلاش های آژانس بین المللی انرژی اتمی را برای نظارت کامل بر تأسیسات که برخی از آنها در اعماق زمین ساخته شده اند، محدود می کند. این موضوع بایدن را تحت فشار بیشتری قرار می دهد. زیرا حتی اگر توافق از نظر سیاسی به نفع او نباشد، او نمی خواهد نامش به عنوان کسی در تاریخ ثبت شود که در دوره ریاست جمهوری او ایرانی ها توانستند به توانایی ساخت بمب اتم نزدیک شوند.

تصادفی نیست که گزارش هایی در واشنگتن منتشر می شود مبنی بر اینکه نیروی هوایی آمریکا در حال آزمایش یک بمب جدید 2.3 تنی است که می تواند پناهگاه های زیرزمینی را نابود کند. با این حال، این موضوع جای سوال دارد که آیا می توان برنامه هسته ای ایران را از طریق حملات نظامی، همانطور که بنیامین نتانیاهو خواسته بود، متوقف کرد یا خیر؟

ولی نصر، کارشناس مسائل ایران و استاد دانشگاه جان هاپکینز در واشنگتن، می گوید: «حتی اگر آمریکایی ها تأسیسات هسته ای در نطنز را نابود کنند، ایرانی ها برنامه خود را دوباره و در پایگاه های عمیق تر بازسازی خواهند کرد». به دلیل شرایط پیچیده، نصر معتقد نیست که به این زودی ها توافق حاصل شود. این احتمال بیشتر است که هر دو طرف سعی کنند تا یک توافق رسمی، برای خود زمان بخرند.