در ماه‌های اخیر گزارش‌هایی مبنی بر وجود مزدوران در کشور‌های مختلف منتشر شده است. این امر نگرانی‌های جدی در مورد جنگ‌های احتمالی آینده را رقم زده است. از مزدوری به عنوان «دومین حرفه قدیمی جهان» یاد می‌شود که در نتیجه نظم جهانی ناشی از جنگ «وستفالیا» در اروپا آغاز شد و با پایان جنگ سرد در سراسر جهان افزایش یافت.
به گزارش «گاردین، cirsd و اوپن دموکراسی»، تعریف شدن جنگ براساس سود و درگیری کالایی مهم‌ترین دلیلی است که می‌تواند ظهور مزدوران برای جنگ را تشریح کند. با وجود این هنوز کسی دقیقا نمی‌داند که آن‌ها چه کسانی هستند، چه کسانی آن‌ها را استخدام می‌کنند و چند میلیارد دلار پیرامون این اقتصاد غیرقانونی به هدر می‌رود.
شمار مزدوران در همه جای جهان در حال افزایش است و هیچ کشوری نمی‌تواند خود را از این امر مستثنی بداند. این واقعیت خطرناک اکنون در جنگ‌ها و درگیری‌های خاورمیانه، آفریقا و اروپا رخ نموده است؛ حضور مزدوران کلمبیایی در جنگ یمن و ناآرامی‌های هائیتی، حضور مزدوران آمریکایی، سوئدی، انگلیسی و مکزیکی در جنگ اوکراین، حضور مزدوران آمریکایی در ناآرامی‌های کشور‌های آمریکای لاتین مانند هائیتی و …، در ارتش امارات در جنگ یمن، استخدام مزدوران در نیجریه، استخدام مزدوران توسط میلیونر‌ها برای فرار از حبس خانگی در توکیو و جنگ در لیبی که اساسا جنگ مزدوران در برابر مزدوران است.
چرا مزدوران ظهور یافتند؟
مزدوری به عنوان «دومین حرفه قدیمی جهان» در حال بازگشت است و ظهور مزدوران در سال‌های اخیر تشدید شده است. این موضوع باید سبب نگرانی جمعی و جدی شود.
عوامل متعددی در پیش رفت این روند نقش دارند. شناخت این عوامل سبب می‌شود تا درک درست تری از این معضل رقم بخورد؛ در این صورت آن را کم‌تر به عنوان جنگ سنتی می‌دانیم و در تعریف آن به سمت توصیف بازاری حرکت می‌کنیم که از قانون عرضه (مزدوران) و تقاضا (مشتریان) پیروی می‌کند.
شاید مهم‌ترین علت بروز انفجاری مزدوران، شکاف‌های عمیقی باشد که در سراسر جهان وجود دارند.
افزایش شمار مزدوران سبب شده تا صنعت مزدوری حول چند گروه اصلی شکل بگیرد که براساس زبان و حامیان آن توصیف می‌شوند. عمده این صنعت در کشور‌های غربی مانند انگلیس، فرانسه، آمریکاو اسپانیا فعال است.
اما بزرگترین دلیلی که سبب زنده شدن مجدد صنعت مزدوری در جهان شد، تغییر مداوم جنگ و حرکت آن در مسیر مخفی‌تر شدن است. ما در عصر اطلاعات زندگی می‌کنیم و سلاح‌هایی که مانند مزدوران قابلیت انکار قابل قبولی را ارائه می‌دهند، مهم‌تر از قدرت آتش برهنه هستند. تبلیغات متراکم، کارخانه‌های ترول‌سازی و سایر اقدامات فعال، حقیقت را بیشتر پنهان و استفاده از مزدوران را تسهیل می‌کند.
کدام کشور نقش اصلی در بروز صنعت مزدوری داشت؟
صنعت مزدوری رشد و گسترش خود را به جنگ‌های آمریکا در افغانستان و عراق مدیون است؛ زیرا آمریکا هزاران غیرنظامی مسلح را برای انجام عملیات‌های نظامی دفاعی و تامین امنیت مجتمع‌های نظامی استخدام کرد. شمار قابل توجهی از این افراد آمریکایی نبودند.
هنوز خاطره کشتار غیرنظامیان عراقی در بغداد در سال ۲۰۰۷ توسط مزدوران شرکت آمریکایی «بلک واتر» در اذهان مردم خاورمیانه زنده است. زمانی که آمریکا به اصطلاح قصد خروج از افغانستان و عراق را داشت، گروه‌های مزدوری که ایجاد کرده بود، برای یافتن مشتریان جدید تلاش می‌کردند. آن‌ها در نهایت به سوریه، لیبی و یمن سرازیر شدند و خدمات کُشنده‌ای را به تدریج ارائه کردند.
در واقع باید گفت که جنگ‌های پی در پی آمریکا بود که استفاده از مزدوران را عادی کرد. واشنگتن با نادیده گرفتن قانون بین المللی مبنی بر غیرقانونی بودن استفاده از مزدوران در جنگ ها، تلاش کرد با استفاده از اصطلاحات مبهم مانند شرکت‌های نظامی خصوصی، شرکت‌های امنیتی خصوصی، شرکت‌های امنیتی نظامی خصوصی، پیمانکاران دفاعی و پیمانکاران اضطراری، استفاده از آن‌ها را توجیه کند.
البته باید توجه داشت که سازمان ملل و جامعه بین المللی نیز اقدامی جدی در برابر این مشکل انجام ندادند و این امر از نظر آمریکا چراغ سبزی برای استفاده از مزدوران تعبیر شد. این اتفاق سبب شد تا استفاده دیگر کشور‌ها از مزدوران تسهیل شود.
بنابراین، تعداد مزدوران افزایش یافت؛ مشتریان مزدوران نیز متنوع شده و گسترش یافتند. تداوم این چرخه، تغذیه این صنعت را به دنبال داشت. از آن جایی که مزدوران به اصطلاح امنیت را در دنیایی عمیقا ناامن می‌فروشند، منطق تجاری خوبی نیز برای صنعت مزدوری تعریف شد.
چرا صنعت مزدوری به سرعت رشد کرد؟
صنعت مزدوری به ابر ثروتمندان اجازه می‌دهد تا جنگی را آغاز کنند که همه موانع بالقوه واردات اسلحه را از بین می‌برد. به عنوان مثال، امارات از مزدوران ارزان قیمت کلمبیایی در جنگ یمن استفاده کرد. ضمن این که صنعت مزدوری این امکان را به مشتریان می‌دهد تا خدمات گران قیمتی مانند نیرو‌های عملیات ویژه یا بالگرد‌های تهاجمی را اجاره کنند.
در عین حال، کشور‌های دارای ارتش بزرگ نیز به مزدوران نیاز دارند؛ زیرا در این صورت موانع کم تری برای ورود به جنگ دارند. ضمن این که برون سپاری قدرت آتش سبب می‌شود تا مسئولیت جنگ از این کشور‌ها رفع شود و هرگونه خطر اخلاقی در حوزه عمومی در مورد جنگ از بین برود.
در نتیجه سران سیاسی می‌توانند در عملیات نظامی مخاطره آمیز خارج از کشور با حداقل پیامد‌های سیاسی داخلی شرکت کنند. به عنوان مثال، در آمریکا، کنگره می‌تواند مجوز حضور نظامی در مناطق درگیری را صادر کند. اما مزدوران شامل تعداد مجاز اعلام شده توسط کنگره نمی‌شوند.
در نهایت، این که مزدوران قابل انکار هستند؛ زیرا حتی در صورت دستگیری، کشف و اثبات صاحب پروژه دشوار است. در بسیاری از موارد حتی خود مزدوران نیز کارفرما‌ها را نمی‌شناسند.
ظهور نگران کننده مزدوران شرکتی
زمانی که «جمال خاشقجی»، منتقد سعودی در سال ۲۰۱۸ توسط عوامل حکومت عربستان کشته شد، رسوایی بین المللی به راه افتاد. در نهایت مشخص شد که قاتلان او در یک شرکت امنیت خصوصی در آمریکا آموزش دیده بودند.
مزدوران شرکتی یا به عبارت بهتر، شرکت‌های امنیتی و نظامی خصوصی، به طور فزاینده‌ای وظایفی را که زمانی توسط دولت‌ها انجام می‌شد، به دست می‌گیرند که پیامد‌های شدیدی برای حقوق بشر و دموکراسی در سراسر جهان دارد. این یک تجارت بزرگ نیز هست. این نوع شرکت‌ها نخست در آمریکا ثبت شدند.
تفاوت مزدوران شرکتی با انواع دیگر مزدوران در این است که این دسته به دلیل ارائه خدمات بین‌المللی و شبه تجاری خود با استفاده از تجهیزات نظامی که در اختیار ارتش‌های مدرن است، بسیار برجسته هستند. چنین شرکت‌هایی در آمریکا اغلب در یک ایالت ثبت شده و در ایالت دیگری فعالیت می‌کنند و خدمات خود را از طریق وب سایت‌های شیک و شبکه‌ای از دفاتر و امکانات در سراسر جهان ارائه می‌دهند.
مزدوران شرکتی در کشور‌هایی که در آن فعالیت می‌کنند، پرسنل خارجی و داخلی را استخدام می‌کنند و خدماتی که آن‌ها ارائه می‌دهند بسیار فراتر از نقش سنتی مزدوران است؛ از ایفای نقش به عنوان نگهبان امنیتی و گشت زنی در فضا‌های عمومی، تا جنگ نظامی و پشتیبانی عملیاتی، تا کار‌های بشردوستانه، پاکسازی مین‌ها یا نجات گروگان ها.
خصوصی‌سازی زندان‌ها و بازداشتگاه‌ها به دلیل نگرانی از رسوایی‌های حقوق بشری، بیشترین مخالفت‌ها را برانگیخته است. به عنوان مثال، در آمریکا سه شرکت مزدوری بر این بازار سلطه دارد. سابقه طولانی شکایت در مورد رفتار‌های تحقیرآمیز، کار اجباری، سوء استفاده، خشونت و تجاوز جنسی نتیجه استفاده از این مزدورات شرکتی در زندان ها، مراکز اصلاح و تربیت و بازداشتگاه‌های نگهداری کودکان و مهاجران است.
از آن جایی که عملکرد‌های امنیتی دولتی به تدریج خصوصی شده است، مزدوران شرکتی شیوه اعمال قدرت و همچنین بهره برداری از منبع جدیدی از سود را تغییر داده اند.
باید توجه داشت که کشور‌ها نه تنها برای درگیری‌های بین‌المللی، بلکه برای تقویت قدرت اجباری خود در داخل، اتکای خود به مزدوران یا همان به اصطلاح پیمانکاران امنیتی خصوصی را افزایش داده‌اند. در این شرایط، مزدوران شرکتی در راستای تامین منافع دولت‌ها و شرکت‌های چند ملیتی، شروع به تمرکز بر بخش‌های نوظهور در حوزه امنیت ملی کرده‌اند، مانند حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی در برابر تروریسم و حملات سایبری، مدیریت جریان‌های مهاجرت، اداره زندان‌ها و مراکز بازداشت و وظایف پلیسی مانند «خنثی‌سازی» فعالان مخالف.
به عنوان مثال، در جریان اعتراضات گسترده اخیر در فرانسه، مزدوران شرکتی برای حمایت از پلیس ضد شورش استفاده شدند.
مزدوران شرکتی در زمینه جاسوسی سایبری نیز فعال هستند و در واقع جاسوسی سایبری به یک سرویس کلیدی آن‌ها تبدیل شده است. آن‌ها با ارتش بزرگی از هکر‌ها قرارداد فرعی می‌بندند و بخش‌های فناوری اطلاعات را در شرکت‌های خود اداره می‌کنند.
راه حل مقابله با صنعت مزدوری چیست؟
گمراه کننده است اگر حقوق بین الملل را راه مقابله با صنعت مزدوری بدانیم. در صورت وجود قوانین بهتر، بازهم مشخص نیست که چه سازمانی و با چه ابزاری می‌تواند با چنین صنعت گسترده‌ای مقابله کند. صنعت مزدوری و بازار زور در برابر مقررات و قوانین مقاومت می‌کند و به همین دلیل است که دومین حرفه قدیمی جهان است.
صنعت مزدوری به طرز چشمگیری غیرشفاف است و همین امر به رشد آن در سراسر جهان بسیار کمک کرده است. ضمن این که این امر نظارت عمومی بر عملیات داخلی و خارجی آن‌ها را محدود می‌کند و تاثیر سیاسی بر تلفات در مناطق درگیری را کاهش می‌دهد.
به همین دلیل به نظر می‌رسد مهم‌ترین مسئولیت در این زمینه اکنون بر عهده سیاستمداران، رسانه ها، جنبش‌های اجتماعی و مردم است؛ به این معنا که صنعت مزدوری باید توسط سیاستمداران مهار شوند و رسانه ها، جنبش‌های اجتماعی و عموم مردم در قبال اقدامات خود پاسخگو باشند.
پس از آن باید گام‌های مهمی در مقررات بین المللی موثر جنگ و امنیت خصوصی برداشته شود. مقررات فعلی متکی بر استاندارد‌های ضعیف و غیر الزام آور هستند که به امضای کشور‌های زیادی هم نرسیده اند.
اما بعد
تاریخ نشان داده که مزدوران جنگ‌ها را برای سود آغاز و برای سود بیشتر آن را طولانی می‌کنند. آن‌ها در فاصله میان قرارداد‌ها تبدیل به راهزن و باج گیر می‌شوند. جهان مملو از مزدورانی می‌شود که درد و رنج انسانی و بی ثباتی منطقه‌ای را رقم می‌زنند.
حضور فزاینده مزدوران در درگیری‌های مسلحانه نشان دهنده چالش‌های جدی در حقوق بین الملل است. وضعیت این افراد در حقوق بین الملل و حقوق بشر نامشخص است. صنعت مزدوری همچنان می‌تواند برای کشور‌های استفاده کننده از آن، دستاورد‌های کوتاه مدت و بلندمدت با کمترین قیمت را فراهم کند. حتی می‌توان پیش بینی کرد که در آینده نزدیک ثروتمندان در جهان برای خود ارتش خصوصی داشته باشند که با آن جنگ‌هایی هرچند کوچک را راه بیندازند.
البته، به نظر می‌رسد جامعه بین المللی از این تهدید بی خبر است!
