ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی با تقویت دیپلماسی منطقه‌ای

ایران در مجموع ذخایر نفت و گاز رتبه نخست را در جهان داراست، این موضوع سبب شده تا همواره در هر موقعیتی که به نوعی به انرژی‌های هیدروکربوری مربوط است، نام ایران نیز مطرح شود.

بر این اساس، آمریکا در تحریم علیه ایران نیز همواره صنعت نفت و گاز را نشانه رفته، زیرا این بخش از اقتصاد به‌عنوان مزیت مهم ایران شناخته می‌شود.

در سال‌های اخیر اما به‌دلیل همین تحریم‌ها و البته برخی ناکارآمدی‌ها، نقش ایران در مناسبات انرژی منطقه و جهانی دستخوش تغییر شد.

گام بلند ایران برای افزایش نقش‌آفرینی در بازار گاز

در موردی خاص، واردات گاز ایران از ترکمنستان که نقش مهمی در موازنه مصرف داخلی و همچنین نقش‌آفرینی ایران در بازارهای جهانی گاز داشت، متوقف شد.

این در حالی بود که با واردات گاز از ترکمنستان افزون بر آنکه پایداری شبکه سراسری گاز افزایش پیدا می‌کرد، از سوی دیگر این فرصت فراهم می‌شد تا صادرات به کشورهای همسایه نیز بیشتر شود. با این حال به‌دلیل پرداخت نشدن بدهی ایران به ترکمنستان جریان گاز بین دو کشور موقف شد.

ایران هم‌اکنون سهمی حدود ۲ درصدی از تجارت گاز جهان را داراست، این در شرایطی است که در جایگاه دومین دارنده ذخایر گازی جهان قرار داشته و در زمینه تولید گاز نیز در رتبه چهارم قرار دارد، بنابراین باید با استفاده از ذخایر موجود، همچنین موقعیت راهبردی خود به سمت توسعه تجارت گاز پیش برود.

نکته مهم آن است که تا سال ۲۰۴۵ میلادی، در حالی که تقاضا برای نفت خام تنها ۸.۵ درصد افزایش خواهد داشت، تقاضای گاز رشد ۲۴ درصدی را تجربه می‌کند.

از همین رو ایران باید با توسعه مناسبات خود در تجارت گاز در منطقه و بعد از آن در سطح جهان، سهم خود را در تجارت این سوخت افزایش دهد و در این میان افزایش مبادلات (واردات و صادرات) می‌تواند کمک‌کننده باشد.

یکی از مواردی که افزون بر درآمدزایی، سهم ایران را در تجارت جهانی گاز افزایش می‌دهد، احیای سوآپ گازی است.

در همین باره، اکنون تنها پس از چهار ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم و هم‌زمان با آغاز مذاکرات احیای برجام در وین، توافقی بین سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان به امضا رسید؛ توافقی که خبر از سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران را می‌دهد.

در این زمینه آیت‌الله ابراهیم رئیسی با اشاره به دیدار و گفت‌وگو با رئیس‌جمهوری ترکمنستان اعلام کرد: بخش محوری در این دیدار توسعه روابط اقتصادی و رفع مشکل ترانزیت و گاز بود که این موضوع حل‌وفصل و قرار شد مسئله ترانزیت به‌گونه‌ای باشد که ارتباط با کشورهای مختلف تسهیل شود.

وی گفت: موضوع گاز هم که دچار وقفه شده بود مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام به امضای قرارداد منتهی شد و امیدواریم پس از این هیچ‌گونه نگرانی در این زمینه وجود نداشته باشد.

توافق گازی منطقه‌ای در حاشیه اجلاس سران اکو

قرارداد بزرگ گازی میان ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان که در حاشیه اجلاس سران اکو، رخدادی مهم در عرصه اقتصادی – سیاسی محسوب می‌شود که می‌تواند منافع مهم و تأثیرگذاری را برای ایران در سایه همکاری‌های منطقه‌ای به همراه داشته باشد.

بر اساس این قرارداد ایران سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز را از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان منتقل می‌کند. قراردادی که تأمین گاز استان‌های شمالی و شمال ‌غربی ایران را نیز تضمین خواهد کرد.

جواد اوجی، وزیر نفت نیز در حاشیه توافق سه‌جانبه سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان گفت: طی یک ماه گذشته ما مذاکرات تنگاتنگی با طرف آذربایجانی و کشور ترکمنستان در بحث انتقال گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان که در حقیقت سوآپ گازی به شمار می‌آید داشتیم که خوشبختانه امروز منجر به این قرارداد سه‌جانبه شد.

وی افزود: در این قرارداد ما تقریباً سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز را از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت خواهیم کرد و از آستارا تحویل جمهوری آذربایجان می‌دهیم.

وزیر نفت در خصوص بحث تسویه بدهی ایران به ترکمنستان در خصوص قرارداد گازی تصریح کرد: با راهکارهای خوب وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، به‌زودی نخستین قسط پرداخت ما بابت تسویه بدهی به طرف ترکمنستانی پرداخت می‌شود.

وی با اشاره به اینکه از دی‌ماه ۱۳۹۵ واردات گاز از ترکمنستان قطع شده بود، اظهار کرد: قرارداد سه‌جانبه گازی ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از اول زمستان عملیاتی می‌شود.

وزیر نفت سهم ایران از تجارت گاز در منطقه را کمتر از ۲ درصد اعلام کرد و گفت: این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند.

اتصال شبکه گاز ایران به قاره سبز

مزیت بزرگ‌تر برای ایران اما نقش‌آفرینی در تجارت جهانی گاز است. ورود ایران به یک قرارداد سه‌جانبه تأمین انرژی و قرار گرفتن کشور در مسیر راهبردی انتقال گاز می‌تواند در آینده ضمن افزایش همکاری‌های منطقه‌ای، از بروز تنش‌های سیاسی با همسایگان جلوگیری کند.

حضور ایران در قراردادهای گازی منطقه خزر می‌تواند در آینده به اتصال ایران به شبکه گاز اروپا و آغاز صادرات گاز به این قاره منجر شود.

در سال‌های گذشته اگرچه از صادرات گاز به اروپا چند بار سخن به میان آمده بود و حتی چند مسیر مختلف برای صادرات تعریف شد، در عمل هیچ‌کدام از دولت‌های گذشته توفیقی در این زمینه نداشتند.

حالا با توجه به نزدیکی منطقه خزر به مرزهای اروپا و اتصال شبکه‌های گاز ایران، ترکمنستان و آذربایجان به یکدیگر می‌توان این قرارداد را گامی عملی در جهت صادرات گاز به قاره سبز دانست.

طی سه دهه آینده وابستگی اروپا به گاز طبیعی وارداتی به ۷۰ درصد در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید، بنابراین روی آوردن اروپا به منابع جدید گاز طبیعی اجتناب‌ناپذیر بوده و ایران به‌عنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان می‌تواند یکی از منابع اصلی تأمین گاز طبیعی قاره اروپا باشد.

ایران پارسال در مجموع ۱۸ میلیارد مترمکعب گاز صادر کرده است که عمده این صادرات به دو کشور عراق و ترکیه انجام‌گرفته است و تنوع مشتریان می‌تواند به افزایش صادرات و ارزآوری کمک کند.