دینداری مفهومی پیچیده است که می توان برای آن ابعاد مختلفی قایل شد و هر گونه داوری در مورد دینداری مردم کاملاً به تعریف و نوع شاخصهای سنجش دینداری بستگی دارد؛ برای یک مطالعه مقایسه‌ای میان وضعیت دینی و دینداری در ایران کنونی، با ایران سال‌های اول پیروزی انقلاب اسلامی، می‌توان عناصر و مولفه‌های دین داری را به چهار بخش تقسیم کرد و وضعیت هر بخش را در شرایط کنونی با شرایط سالیان پیش سنجید.
چهار بخش اصلی که می‌توان آن‌ها را به عنوان مولفه‌های اصلی سنجش دینداری در جامعه ایرانی مورد تمسک قرار داد، عبارتند از: بینش‌ها و باور‌های دینی، احساس‌ها و تجربه‌های درونی دینی، اخلاق و ارزش‌های دینی، رفتار‌های دینی؛ اعم از رفتار‌های فردی و رفتار‌های جمعی، این موارد مهمترین سرفصل هائی است که به صورت غالب در پژوهش‌های اجتماعی به آن‌ها توجه شده و داده‌های آماری میدانی درباره آن‌ها از میان مردم، جمع آوری شده است.
در گفت و گو با حجت الاسلام قاسم جوکار عضو گروه سنجش و پیمایش دینداری حوزه علمیه به چگونگی رصد و پیمایش فرد و جامعه دیندار پرداخته است.
رسا- نشانه های دین داری در یک جامعه چیست و چگونه می توان به دین داری یک جامعه پی برد؟
به طور کلی سنجش دینداری به سه صورت فردی، جامعه و تنوع دینداری صورت می گیرد و کارهایی که تا به حال در حوزه سنجش دینداری انجام شده در رابطه با دینداری فردی است و در راربطه با جامعه دینی هیچ سنجشی تا بحال اتفاق نیفتاده است و مدل سنجش هم کسی تاکنون طراحی نکرده اما گاهی در این موضوع صحبت هایی توسط حجت الاسلام پارسانیا و برخی دیگر از اساتید می‌شود ولی به طور کلی مدلی طراحی نشده است.
رهبرمعظم انقلاب در کتاب طرح کلی اندیشه به صراحت فرموده اند که یک فرد دیندار و یک جامعه دینی داریم، فرد دیندار یک نشانه و جامعه دینی نشانه دیگری دارد و به عبارت دیگر دینداری جامعه را به دینداری فرد تقلیل نمی دهند و این دو مقوله جداگانه است و نشانه و شاخصه هایی برای دینداری فردی ارائه می دهند که خروجی آن تقوا است.
رهبر انقلاب برای دینداری جامعه چنین بیان می کنند که اگر جامعه ای حاکم آن جامعه «ولی» باشد و منظور از ولی خدا، پیامبر(ص)، امام معصوم(ع) یا مومنین باشند این مقوم جامعه دیندار است، یعنی شرط اصلی و تحقق جامعه دیندار این است که حاکم آن جامعه «ولی» باشد، نشانه های دیگری نیز بیان می کنند که عنصر اصلی آن اینگونه است که افراد در جامعه نتوانند کارهای غیردینی انجام دهند و اگر جامعه ای چنین شد به عنوان یک جامعه دینی شناخته می شود.
رسا- لطفاً با عنوان یک مثال برای مخاطبان توضیحات خودتان را تکمیل کنید.
افراد حاضر در پیاده روی اربعین یک جامعه را تشکیل می دهند و در این جامعه بگونه ای است که هر کسی با هر دین و مذهبی که در این فضا قرار می گیرد همسو با حرکت اربعین حرکت می کند، پس شاخصه جامعه دینی به این ترتیب شد که افراد آن جامعه خواه مسلمان و خواه غیرمسلمان حرکتشان در آن جامعه حرکت دینی است و لذا در آن جامعه کنش های غیردیندارانه محقق نمی شود.
در جامعه دینی اگر کسی بخواهد به سمت دین برود هیچ مانعی بر سر راه او وجود ندارد و نه تنها مانعی نیست بلکه نیرویی او را به سمت دین حرکت، تشویق و ترغیب می کند، نمونه جامعه دینی راهپیمایی اربعین، غدیر و شب های قدر و محرم است لذا حضرت آقا بعد از راهپیمایی روز غدیر در تهران فرمودند رشد دینداری بعد از انقلاب نسبت به قبل از انقلاب بیشتر شده است یعنی قبل از انقلاب جامعه ما به گونه ای بود که حاکم آن جامعه ولی خدا نبود، حرکت های دینی در آن جامعه امکان پذیر نبوده و اعمال یا فردی و یا بسیار محدود و با شرم و خجالت انجام می شد.
رسا-آیا مراسماتی مثل شب های قدر را باید دلیل بر رشد دینداری افراد یا رشد دینداری جامعه بدانیم؟
دینداری فرد و جامعه در امتداد یکدیگر هستند و چنین مراسماتی نشان از رشد در هر دو مرتبه دینداری فرد و جامعه است.
رسا- چرا دشمن سعی در القاء عدم دینداری افراد دارد؟
از آنجایی که دشمن با نظام مشکل دارد چنین برخوردهایی طبیعی است چرا که انقلاب برای تقویت دین اسلام بود و لذا دشمن برای اینکه انقلابیون را از قطار انقلاب پیاده و یا ناراحت و رنجور و ناامید کند اینگونه القا می کند که نه تنها دین تقویت نشد بلکه پس از انقلاب دین تضعیف و کم رنگ تر گشت حتی می خواهند بگویند دینداری قبل از انقلاب در جامعه و افراد پررنگ تر بود.
اما مهمترین مطلب اینکه، در جامعه دینی تسهیل در دینداری بسیار مهم است یعنی اگر جامعه دینی باشد و کسی بخواهد پایبند به دین بماند زمینه برای او بسیار مهیا است.
رسا- براساس پژوهش و تحقیقات حضرتعالی و همکارانتان آینده جامعه و افراد از لحاظ دینداری را چگونه ارزیابی می کنید؟
میزان دینداری به عواملی بستگی دارد و لذا نمی توانیم به صورت قطع بگوییم آینده وضعیت دینداری چگونه خواهد بود اما براساس نشانه هایی که از عصر قبل از انقلاب و پس از آن تاکنون در جامعه مشاهده و بررسی می کنیم دینی بودن جامعه به شدت رو به رشد است، برای مثال سرود سلام فرمانده اگر در چند سال قبل انجام می گرفت به این اندازه همه گیر و جهانی نمی شد و مردم را با خود همراه نمی کرد اما امروز این سرود نه تنها در کشور ما بلکه در دیگر بلاد نیز منتشر شده است و این نشان می دهد اگرچه برخی از افراد دینی نیستند اما با حرکت جامعه دینی همراه هستند و این یعنی رشد جامعه دینی.
بنابراین اگر وضعیت به همین منوال باشد هر چه جلو تر برویم دینداری جامعه رشد خواهد کرد و از حیث دینداری افراد هم عمق دینداری عمیق تر و دینداری متفکرانه خواهد شد اگر چه ممکن است از حیث دینداری فردی کاهش پیدا کند اما دینداران پذیرش دینشان عمیق خواهد بود و در مقابل شبهات مقاومت بیشتری می توانند داشته باشند.
رسا- سخن آخر
سیاست گذاران ما باید با سیاست های دقیق و پژوهش شده نسبت به دینداری فردی نیز تلاش های وافری کنند چرا که ممکن است دینداری فردی و مناسکی با تغییراتی مواجه شود.
رسا- باتشکر از حضرتعالی که این فرصت را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.
