«تورج فتحی» معاون دفتر منابع آب و خاک سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به وضعیت کمبود آب در مناطق پرآبی مانند شهرکرد، اظهار کرد: در این باره باید مسئولان آب منطقه‌ای پاسخ‌گو باشند که دلیل قطعی آب در طول یک هفته، جیره‌بندی یا محدودیت آن چیست. با این حال یکی از معضلات ما در مناطقی مانند چهار محال و بختیاری، تأمین آب شرب برای مناطق جمعیتی استان مانند شهرکرد، بروجن و… است.
وی افزود: یکی از مشکلات ما در سرشاخه رودخانه کارون در استان چهار محال و بختیاری و انتقال آن به حوزه‌های دیگر است. مهمترین سرشاخه که رودخانه کارون را شکل می‌دهد، رودخانه کوهرنگ است که مهمترین سرشاخه اصلی کارون است و رودکارون را در سرمنشأ اصلی خود تشکیل می‌دهد.
وی افزود: انتقال آب از سرشاخه اصلی کارون از دهه ۳۰ آغاز و از چشمه کوهرنگ به زاینده رود اجرایی شد. موضوع مهمتر قبل از انتقال آب، کم‌آب شدن حوضه کارون به واسطه تغییر اقلیم است. در واقع تغییر اقلیم موجب شده تا رودخانه‌های دائم که سرچشمه کارون هستند تبدیل به رودخانه‌های فصلی شوند.
کاهش سه برابری دبی آب چشمه کوهرنگ
وی بیان کرد: مهمترین منبع رودخانه کوهرنگ، چشمه کوهرنگ است، دبی آب خروجی این چشمه در سال ۱۳۵۲ توسط یکی از اساتید دانشگاه شیراز اندازه‌گیری شد در آن سال ۳۶۰ هزار لیتر بر دقیقه دبی داشت، در سال آبی ۱۳۹۸ و فرودین‌ماه که پرآب‌ترین ماه سال است، دبی این چشمه ۱۱۰ هزار لیتر بر دقیقه بود که در طی این ۴۶ سال تقریبا ۳ برابر کاهش داشته است.
هیچ برفی روی زردکوه نیست
او ادامه داد: کوه زردکوه که یکی از قله‌های بلند ایران با ارتفاع ۴ هزار و ۱۰۰ متر است، در دهه ۵۰ ارتفاع برف در آن به نزدیک هفت متر می‌رسید و همین برف بود که در طول سال آب چشمه کوهرنگ را تأمین می‌کرد، این چشمه کارستیک بوده و از ذوب شدن آب برف‌ها، آب این چشمه تأمین می‌شد. حال طی این چندسال به زور ارتفاع برف در زردکوه به ۲ متر و حتی یک و نیم متر می‌رسد که حتی پس از دوماه این برف کاملا آب می‌شود. در حال حاضر هم که در پنجمین ماه سال هستیم هیچ برفی در آنجا وجود ندارد این در حالی است که در دهه ۵۰ ما در طول همه ماه‌های سال همیشه شاهد برف در زردکوه بودیم. این برف در طول سال آب می‌شد و چشمه کوهرنگ را تغذیه می‌کرد.
چشمه‌ها از برف‌های زردکوه تغذیه می‌کردند
او ادامه داد: در این حوضه تنها چشمه کوهرنگ نیست که از برف‌های زردکوه تغذیه می‌کند، بلکه چشمه‌هایی مانند مروارید، صمصامی، رستم و… هم هستند که دبی آن‌ها نیز نسبت به ۴۶ سال قبل افت کرده است. ما میزان دبی چشمه‌های حوضه آبریز کارون در استان چهارمحال و بختیاری را در دهه‌ها ۵۰.۶۰، ۷۰.۸۰ و ۹۰ بررسی کردیم و آن‌ها را بر روی نمودار بردیم که متأسفانه شیب این نمودار منفی بود.
معاون دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست با بیان اینکه بنابراین مهمترین دلایل کمبود آب در شهرکرد تغییر اقلیم است، گفت: میزان بارش‌ها کاهش پیدا کرده است، به طور مثال در محدوده کوهرنگ که میزان بارش‌ها حدود هزار و ۴۰۰ میلیمتر بوده، اکنون به زیر هزار میلیمتر رسیده است. از طرف دیگر نوع بارش‌ها نیز تغییر کرده و در زمستان به جای برف که آب را ذخیره می‌کرد، باران می‌بارد. این تغییر نظام بارش‌ها موجب شده تا چشمه‌های تأمین کننده آب رودخانه‌های این حوضه به شدت کاهش پیدا کرده و برخی از آن‌ها را که دائمی بوده به فصلی تبدیل کرده است.
لزوم عدم انتقال آب در شرایط تغییر اقلیم
فتحی بیان کرد: وقتی نظام بارش‌ها تغییر می‌کند و آورده آبی کمی می‌شود، باید بر اساس این آورده کم برنامه‌ریزی کنیم، میزان آب در دسترس و تجدیدپذیر ما کاهش پیدا کرده و در سال‌های آینده نیز بازهم کاهش پیدا می‌کند. بنابراین در این شرایط نمی‌توان به طور مثال برای زمین‌های کشاورزی حوضه زاینده رود و زمین‌های زیر کشت برنج آن آب از کارون آورد.
افزایش بیش از ۲۵ برابری زمین‌های زیر کشت برنج در اصفهان
وی افزود: در سال زراعی ۱۳۵۸ زمین‌های زیر کشت برنج در محدوده لنجان و سده در محدوده زاینده رود به زحمت به ۹۰۰ هکتار می‌رسید، چهل سال بعد و در سال زراعی ۱۳۹۸ زمین‌های زراعی حوضه آبریز زاینده‌رود به ۲۰ هزار هکتار رسید و بیش از ۲۵ برابر زمین‌های زیر کشت برنج اضافه شده است. این موضوع جای سوال دارد و باید پرسید، چرا در منطقه‌ای که خشک است و خشکسالی یک پدیده شناخته شده است و در منطقه‌ای که از قرون گذشته همیشه بر سر آب تعارض و اختلاف وجود داشته و همین اختلاف موجب شده تا کسی همچون شیخ بهایی که از دانشمندان عصر صفوی بود برای مصرف آب این منطقه حق‌آبه تعیین کرده و برای آن سند تنظیم کند تا بتوانند این تعارض‌ها را مدیریت کنند.این اقدام رخ داده است؟
فتحی تصریح کرد: در زمان شیخ بهایی جمعیت اصفهان به ۲۰ هزار نفر رسید و زمین‌های کشاورزی زیر کشت کمتر از ۱۰ هزار هکتار بود با این حال همچنان در آن دوره مشکل تأمین آب وجود داشته است و به همین دلیل شیخ بهایی به عنوان میرآب تعیین شد و ایشان با محاسبه میزان آب و سهم جمعیت و کشاورزی سند آب تدوین کرد. هنوز هم برخی از کشاورزان منطقه اصفهان می‌گویند، این سندها را دارند. البته امروزه برخی از کشاورزها هم می‌آیند و بر پایه این سند ادعا دارند که باید به آن‌ها آب داده شود، حتی اگر آبی موجود نباشد به اعتقاد آن‌ها دولت باید برود از هر جایی که می‌تواند آب برای آن‌ها تهیه کند. اما آبی وجود ندارد و هزاران سند هم داشته باشند دولت نمی‌تواند کاری انجام دهند.
عدم مدیریت زمین‌های زیرکشت در اصفهان و اصرار بر انتقال آب از کارون!
فتحی تأکید کرد: سوالی که وجود دارد این است که چرا زمین‌های زیرکشت را در آنجا مدیریت نمی‌کنند و همچنان اصرار دارند بازهم از کارون آب به اصفهان منتقل کنند؟ از نظر کارشناسی نه عاقلانه و نه منطقی است از جایی که به دلیل تغییر اقلیم منابع آبی آن کاهش پیدا کرده و این روند کاهشی همچنان تداوم دارد و پدیده خشکسالی در آن تشدید شده است، آب انتقال دهیم.
به جای انتقال آب، الگوی کشاورزی را باید تغییر داد
این مقام سازمان محیط زیست در ادامه با بیان اینکه از مبدأیی که اکنون مردم آن دچار کمبود آب حتی برای شرب خود دچار شده‌اند نباید آب را منتقل کرد، گفت: متأسفانه افرادی که اصرار به انتقال آب دارند، اصرار بیهوده و غیر کارشناسی دارند. به جای آن باید الگوی کشاورزی را در این حوضه آبریز تغییر دهند و کشت محصولاتی مانند برنج، چنار، یونجه و محصولات آب‌بر را کنار گذاشته تا ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شود. اگر در بخش کشاورزی حوضه زاینده‌رود این میزان آب صرفه‌جویی شود بیش از ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب مازاد پیدا می‌کنیم.
وی یادآور شد: در این شرایط کم آبی می‌خواهند پروژه انتقال آب بهشت آباد را اجرا کنند، اگر آبی وجود داشته باشد که بخواهند در این پروژه آن را انتقال دهند نهایتا ۲۲۰ میلیون متر مکعب آب منتقل می‌شود اما همانطور که اشاره شد اگر ۳۰ درصد مصرف آب کاهش پیدا کند، ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب داشته و می‌توان این آب را به گاوخونی هم برسانیم و در تمام ماه‌های سال آب در زاینده رود آب جریان داشته باشد این کار فقط با صرفه‌جویی آب در حوزه کشاورزی به وسیله تغییر الگوی کشت و ارتقای نظام آبیاری از سنتی به بارشی، قطره‌ای و تحت فشار حاصل می‌شود.
اصرار برخی مسئولان در اصفهان بر اجرای طرح‌های غیرکارشناسی
او یادآور شد: به جای صرف ۱۲ هزار میلیارد تومان برای پروژه انتقال آب بهشت آباد اگر ۳ هزار میلیارد تومان در حوزه کشاورزی برای تغییر الگوی کشت و نظام آبیاری وام دهیم می‌توان حتی تا ۴۰ درصد یعنی حدود ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلیون متر مکعب آب را ذخیره کرد و همه مشکلات اصفهان را حل کرد. متأسفانه برخی از مسئولان ما در اصفهان بی‌جهت و غیرکارشناسی به طرح‌هایی اصرار می‌کنند که به غیر از اینکه اختلافات قومی را بین مردمان دو استان به وجود بیاورد و طرح‌های ناپایداری را ایجاد کنند که موجب افزایش بیشتر مصرف آب خواهد شد و هزینه‌های میلیاردی از بیت‌المال را صرف کند، چیز دیگری ندارد.
رودخانه بهشت آباد اصلا آبی ندارد
معاون دفتر منابع آب و خاک سازمان محیط زیست بیان کرد: در حالی اصرار می‌شود طرح بهشت آباد اجرا شود که رودخانه بهشت آباد اصلا آبی ندارد و اگر وجود داشت مردم چهارمحال و بختیاری دچار کمبود آب نمی‌شدند.
وی مدعی شد: مافیای آب به صورت مداوم برای اجرای طرح‌های انتقال آب اصرار می‌کنند تا در کنار آن از مبالغی چند هزار میلیارد تومانی که هزینه این پروژه‌ها است سوء استفاده کنند، در حالی که به لحاظ فنی و کارشناسی و حتی عدالت این طرح‌ها توجیه ندارد.
فتحی با تأکید بر اینکه باید در بخش کشاورزی در حوضه زاینده‌رود به صورت جدی تجدیدنظر کرد، گفت: صنعت هم مصرف آب دارد و در حوضه زاینده‌رود مصرف بالایی هم دارد با این حال مصرف آن سه برابر کمتر از بخش کشاورزی است.
وی یادآور شد: در این مناطق محصولات آب‌بر زیاد هستند، به طور مثال در باغ بهادران اصفهان چنار پرورش می‌دهیم تا از چوب آن در بازار اصفهان سود ببریم در حالی که چنار درخت آب‌بری است و همیشه در زیر آن آب جاری می‌شود یا برنج که محصول بسیار آب‌بری است این آب از کجا می‌آید؟ این آب ناشی از انتقال آب از کارون است.
خطرآفرینی پروژه‌های انتقال آب در حال و آینده
فتحی با بیان اینکه پروژه‌های انتقال آب هم در حال حاضر و هم در سال‌های آتی خطرآفرین است، گفت: بازهم تأکید می‌کنم باید الگوی کشاورزی در این منطقه تغییر کند، چگونه کشاورزی که خشخاش کشت می‌کند با ممنوعیت و برخورد روبه‌رو می‌شود باید همان ممنوعیت و برخورد با کشاورزی که دراین منطقه برنج کشت می‌کند نیز صورت بگیرد. دولت باید دو لیست محصولات کشاورزی مجاز و محصولات ممنوعه در اختیار کشاورزی بگذارد و اگر کشاورزی محصولات ممنوعه را کشت کرد شدیدا با او برخورد شود.
