به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، محمد مرندی مشاور تیم مذاکره کننده ایران روز دوشنبه اعلام کرد که «از آنچه قبلا بوده‌ایم» به حصول توافق نزدیکتر شده‌ایم و حل «موضوعات باقیمانده چندان دشوار نیست.» و پیشنهاد «متن نهایی» اتحادیه اروپا برای توافق که هفته گذشته ارائه شد، توسط ایالات متحده تایید شده و همچنین تاکید کرد در صورت پذیرش ایران آماده است به سرعت این توافق را امضا کند.
با این حال، هنوز موانعی بر سر راه نجات پیمان هسته‌ای دوران اوباما وجود دارد که تحریم‌ها را در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران لغو کرد. مذاکره کنندگان ایرانی به پیشنهاد اتحادیه اروپا پاسخ دادند و در پاسخ خود به موضوعات باقیمانده اشاره کردند که ممکن است هنوز امکان توافقی بر سر آنها وجود نداشته باشد.
همزمان مخاطرات زیادی هم وجود دارد: هر چه زمان بیشتر می‌گذرد، ایران در فناوری هسته‌ای خود پیشرفت بیشتری می‌کند – بسیار فراتر از محدوده آنچه که ناظر هسته‌ای سازمان ملل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و امضاکنندگان اصلی توافق ۲۰۱۵ آن را قابل قبول می‌دانند.
این می‌تواند خطر آغاز یک جنگ همه‌جانبه را در خاورمیانه به همراه داشته باشد، چرا که همزمان اسراییل تهدید کرده است که در صورت دستیابی ایران به قابلیت تسلیحات هسته‌ای، علیه این کشور دست به اقدام نظامی خواهد زد.
پیش از این در بهار ۲۰۲۱، رافائل گروسی رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران گفت که «تنها کشورهای سازنده بمب اتمی به این سطح از غنی‌سازی هسته‌ای می‌رسند.»
با احیای توافق هسته‌ای ایالات متحده و دیگر امضاکنندگان توافق شامل فرانسه، بریتانیا، آلمان، چین و روسیه که مجموعه به عنوان گروه ۱+۵ شناخته می‌شوند، هدف خود را مهار برنامه هسته‌ای و جلوگیری از آنچه عنوان کردند که به زعم بسیاری می‌تواند تبدیل به یک بحران تسلیحات هسته‌ای شود. با این وجود ایران تاکید دارد که اهداف صلح آمیز دارد و اقدامات این کشور در چارچوب حقوق حاکمیتی داخلی است.
سه نکته مهم
سه نقطه اصلی در توافق همچنان باقی مانده است. ایران از دولت بایدن می‌خواهد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست تروریستی خود خارج کند، موضوعی که تا به امروز واشنگتن تمایلی به اجرای آن نشان نداده است.
این کشور همچنین تضمینی می‌خواهد مبنی بر اینکه این توافق بدون توجه به دولت‌های آینده ایالات متحده الزام آور خواهد بود. بایدن از نظر قانونی نمی‌تواند این موضوع را تضمین کند و واقعیت این است که هر دولت دیگری می‌تواند هر توافقی را مانند دونالد ترامپ رییس‌جمهوری پیشین ایالات متحده لغو کند.
سومین مساله تحقیقات طولانی مدت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد آثار اورانیومی است که چندین سال پیش در سه سایت هسته‌ای اعلام نشده از سوی ایران، کشف شد. تهران خواهان تعطیلی این تحقیقات شده است اما این مساله‌ای است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین دولت‌های غربی مخالف آن هستند.
به نظر می‌رسد که ایالات متحده صبر زیادی در قبال خواسته‌های تهران نداشته و ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در هفته جاری اعلام کرد: تنها راه دستیابی به بازگشت متقابل به پایبندی به برجام این است که ایران درخواست‌های غیرقابل قبول خود را کنار بگذارد. ما مدتهاست که این خواسته‌ها را غیرضروری خوانده‌ایم.
وضعیت «یا حالا یا هرگز»
از زمانی که دونالد ترامپ در ماه می ۲۰۱۸ خروج آمریکا را از توافق هسته‌ای اعلام و تحریم‌های شدیدی علیه ایران اعمال کرد، دولت جمهوری اسلامی توسعه سریع هسته‌ای را به پیش برده است.
ذخایر اورانیوم غنی شده این کشور در حال حاضر به ۶۰ درصد غنی سازی رسیده که بالاترین میزان آن در تاریخ این کشور است و یک جهش بزرگ از محدودیت ۳.۶۷ درصدی تعیین شده در توافق برجام ۲۰۱۵ است.
سطح مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی غنای ۹۰ درصدی است. غنی سازی تجاری برای استفاده از انرژی بین ۲ تا ۳ درصد است. این در حالی است که ایران همچنین دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سایت‌های هسته‌ای خود را برای نظارت کاهش داده است.
حسین ایبیش یکی از اعضای ارشد کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، به سی‌ان‌بی‌سی خبر داد که بازیابی توافق به وضعیت «یا حالا یا هرگز» نزدیک شده است.
ما زمان کمی برای از دست دادن و در عین حال چارچوب قابل قبولی برای بازگشت به توافق ۲۰۱۵ داریم که احتمالا می‌توانیم برای همیشه آن را حفظ کنیم. بنابراین این توافق یا در آینده نزدیک اتفاق خواهد افتاد و یا به طور فزاینده‌ای دشوار خواهد شد.
صنم وکیل معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده بریتانیایی چتم هاوس در این باره تصریح کرد: هنوز بسیاری از ابهامات باقی مانده است و به نظر می‌رسد این بخشی از استراتژی ایران است.
وی افزود: هر دو طرف مذاکره در بن بست و در واقع در موضع ضعف قرار دارند و در عین حال اقتصاد ایران به شدت به رفع تحریم‌ها نیاز دارد. با این وجود ایران به «صبر استراتژیک» خود معروف است و منتظر طرف مقابل می‌ماند تا بتواند بهترین و بیشترین امتیازات ممکن را از آنها دریافت کند.
هیچ تضمینی برای دوام معامله وجود ندارد
بهنام بن طالب‌لو یکی از اعضای ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی در این باره تصریح کرد: هر تلاشی برای تضمین، تنها فرصت دیگری است که تهران از آن استفاده می‌کند تا واشنگتن وادار به ارائه امتیازات بیشتری شود.
در چنین شرایطی، تنها دلایلی که ایران ممکن است با توافقی مانند برجام موافقت کند، ترمیم وضعیت اقتصادی این کشور پیش از تغییر دیگری در سیاست آمریکا پس از سال ۲۰۲۴ است.
در واقع، بسیاری این سوال را مطرح می‌کنند که چرا توافقی که ممکن است توسط دولت بعدی ایالات متحده ملغی شود، حتی برای ایران ارزش بررسی دارد.
صنم وکیل در این باره خاطرنشان کرد: از طریق این قرارداد، ایران بار دیگر به ذخایر خارجی خود که بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، دسترسی پیدا خواهد کرد و این تزریق نقدینگی به اقتصاد ایران است که به روش‌های بیشماری از سرمایه‌گذاری گرفته تا پرداخت دستمزدهای دولتی و چالش‌های زنجیره تامین به آنها کمک خواهد کرد. بنابراین حتی این توافق یک قرارداد دو ساله باشد، همانطور که بسیاری بر آن اذعان دارند، یک مهلت دو ساله است که می‌تواند یک بحران هسته‌ای را منتج کند.
بن طالب‌لو همچنین توضیح داد: اقدامات تهران برای تشدید فعالیت‌های هسته‌ای این کشور، آنها را در صندلی هدایت این مذاکرات قرار داده است.
با این وجود برخی تحلیل‌گران می‌گویند که ایالات متحده و ایران هر دو به ادامه مذاکرات علاقه دارند نه اینکه آن را به کلی کنار بگذارند و استدلال می‌کنند که هر راه‌حل جایگزینی برای هر دو طرف بدتر است.
علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران عنوان کرد: کسانی که استدلال می‌کردند هیچ توافقی بهتر از برجام احیا شده نیست، در عمل توان هسته‌ای ایران را گسترش داده، کسانی هستند که نتوانسته‌اند جایگزین بهتری برای برجام ایجاد کنند. در حال حاضر، گزینه‌ها یا بازگشت به توافقی است که برنامه هسته‌ای ایران را محدود می‌کند و یا ادامه روند فعلی که با افزایش توان هسته‌ای ایران موافقت می‌کند.
