تحریم اقتصادی یکی از شیوه‌هایی است که مشرکان و دشمنان اسلام از ابتدا تلاش کردند تا با این وسیله، اهداف خود را پیش ببرند. بارزترین و نام آشناترین نمونه تحریم‌های اقتصادی دشمن نیز، تحریم مسلمانان در شعب ابیطالب بود که به موفقیت اسلام ختم شد. از طرفی سال‌هاست که دشمنان ما تلاش کردند با اعمال تحریم‌های ظالمانه، نفوذ سیستماتیک تا عمق راهبردی‌ترین بخش‌های اقتصادی و خرابکاری‌های اقتصادی اوضاع معیشتی مردم را آشفته سازند. هیچ معلوم نبود که اگر دولت سیزدهم به ریاست آیت الله رئیسی به پیروزی نمی‌رسید، امروز آشفته بازار اقتصاد جهانی و اقتصاد داخلی چه بلایی را سر جامعه و ملت ایران می‌آورد؛ اما با تغییر دولت و تلاش برای پاکسازی و اصلاح ساختار از نفوذ و آفت زدگی، امید واقعی به بهبود اوضاع در دل مردم شکل گرفت.
از این رو خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا به سراغ دکتر محمدجواد توکلی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) رفت تا پیرامون ظرفیت‌های اقتصاد داخلی در مقابله با تحریم‌های دشمن گفت‌وگو کند.
رسا ـ چگونه تقویت تولید ملی در ناکامی دشمن تأثیر می‌گذارد؟
طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب درباره اهمیت اقتصاد شاید بتوان گفت تولید، ستون فقرات اقتصاد یک کشور به شمار می‌رود. بحث نظام تولیدی یکی از زمینه‌های مهمی است که تحریم بر روی آن تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود دچار اختلال شود. در صورت پیدایش اختلالی دشمن از همان ناحیه وارد می‌شود و ضربه خود را وارد می‌سازد. به همین خاطر اگر تولید داخلی تقویت شود خود به خود باعث می‌شود مکر و کید دشمن نیز نقش بر آب شود.
شاید بنزین یکی از آن نمونه‌هایی باشد که بتوانیم در اینجا بحث و مطرح کنیم. دشمن تلاش می‌کرد با تحریم بنزین ضربه‌ای را به کشور وارد سازد؛ اما راهبرد نظام به سمت افزایش تولید بنزین رفت و وقتی این اتفاق صورت پذیرفت و مقدار تولید بنزین افزایش یافت و به خود کفایی در این زمینه رسیدیم دشمنان نیز به‌طور عملی از تحریم‌های خود دست برداشتند؛ زیرا دیدند ظرفیت تولید بنزین در داخل کشور بالا رفته است و باعث شد ترفند تحریم دشمن نیز بی‌اثر شود و به همین دلیل آن‌ها بحث تحریم بنزین را کنار گذاشتند. هر چند که دشمن کار غیرمتعارفی را در این زمینه انجام داد؛ اما این که با خودکفایی دست از تحریم کردن بر می‌دارد نشان می‌دهد هر زمانی که ظرفیت تولیدی کشور تقویت شود، زمینه هجوم به کشور نیز به دنبال آن از بین خواهد رفت.
رسا ـ پیشرفت علمی ایران امروز در زمینه تولیدات دانش بنیان اقتصادی چگونه ارزیابی می‌شود؟
امروز کشور ایران در پنجره جمعیتی قرار دارد. نیروی جوان و تحصیل کرده قابل توجهی در کشور حضور دارند که خود به خود برای کشور ظرفیتی را ایجاد می‌کند تا کشور بتواند در حوزه دانش پیش برود. ظرفیت اقتصاد دانش بنیان ظرفیت خوبی است. هر زمانی که ما در هر جایی به جوانان اتکا کردیم و میدان را به دست آن‌ها سپردیم، شاهد شکوفایی ظرفیت‌ها بودیم. نانو یکی از ظرفیت‌ها و مباحثی بود که شاهد حضور دانشمندان ایرانی در آن بودیم که به توسعه آن کمک کرد. حتی حضور دانشمندان جوان ایرانی در تولید و توسعه ابزارهای تسلیحاتی، پهپاد، دفاعی و … باعث پیشرفت آن زمینه‌ها شده است. به نظر می‌رسد اگر ما بر روی همین ظرفیت تولید دانش بنیان سرمایه گذاری کنیم و به جوانان مجال دهیم شاهد تکرار موفقیت‌های کشور در زمینه‌ها و عرصه‌های دیگر خواهیم بود.
اگر ما بتوانیم ساختارهای بروکراتیک و اداری که باعث کند شدن کارها می‌شود را از بین ببریم یا محدود کنیم، می‌توانیم شاهد گسترش فضای دانش بنیان باشیم؛ زیرا نیروی جوان و تحصیل کرده ظرفیت بسیار زیادی را می‌تواند در اختیار مسأله تولید دانش بنیان در کشور بگذارد و ما نیز باید از این ظرفیت به خوبی استفاده کنیم. ما در شاخص‌هایی که وجود دارد، حائز جایگاه خوبی در میان کشورهای جهان هستیم. برای مثال در وجود تعداد مهندسین در کشور، رتبه دوم یا سوم را در جهان در اختیار داریم یا در زمینه تربیت نیروی انسانی متخصص، حائز رتبه قابل توجهی هستیم که با ایجاد ظرفیت، می‌توانیم شاهد جهش علمی و اقتصادی قابل توجهی در کشور باشیم.
رسا ـ اقدامات اصلاحی دولت سیزدهم برای بهبود اوضاع اقتصادی کشور را چگونه توصیف می‌کنید؟ این اقدامات از نظر نقاط قوت و ضعف و امیدآفرینی در جامعه چگونه است؟
خوشبختانه اصلاحات خوبی از سوی دولت سیزدهم شروع شده و باید فرصت دهیم که به سمت تکامل برود. به نظر می‌رسد دولت آقای رئیسی به زمان نیاز دارد تا بتواند مشکلات را حل کند. باید توجه داشت که برخی از کم کاری‌های دولت قبل وجود داشته و با توجه به مشکلات عدیده‌ای که به خاطر سیاست‌های اشتباهی که توسط آن دولت اتخاذ شده بود، برای کشور پیش آمد، باید برای حل مشکلات کشور به دولت سیزدهم زمان و فرصت بدهیم تا اقدامات خوبی صورت بگیرد.
بخش‌های قابل توجهی در کشور از جمله در نظام مالیاتی در حال انجام اصلاحات اساسی و خوبی است که باعث می‌شود شاهد افزایش درآمد مالیاتی در کشور باشیم تا هم اتکای کشور به نفت کاهش پیدا کند و هم با تنگناهایی که امکان دارد در اقتصاد مبتنی بر نفت روبرو شویم، کاهش پیدا کند. متأسفانه ما سال‌های گذشته با تنگناهایی ناشی از تحریم مواجه شدیم که به ما تحمیل می‌شد. به نظر می‌رسد اگر سیاست‌های کشور مبتنی بر شعارهایی که رهبر معظم انقلاب داده‌اند، مبتنی بر تولید دانش بنیان باشد و به‌صورت متمرکز دنبال کنیم، به توفیق با اهمیتی خواهیم رسید.
دولت سیزدهم یکی از اقدامات و عرصه‌هایی که باید بدان وارد شود، موضوع اصلاحات ساختاری است. دولت آقای رئیسی با اصلاحات ساختاری می‌تواند شفافیت اطلاعات ساختار را تحقق بخشد که اهمیت بسزایی دارد. خوشبختانه در بحث اصلاح نظام بانکی از سوی دولت گام‌های خوبی برداشته شده است؛ اما به نظر من این گام‌ها و اقدامات کافی نیست و باید بیشتر بدان پرداخته شود. دولت می‌تواند با اصلاح نظام مالیاتی، مسیر روشنی را باز کند. اقداماتی هم که دولت در زمینه بودجه ریزی انجام داده است، باید بیشتر از قبل پیگیری کند.
اگر دولت چند سال باقی مانده خود را معطوف به اصلاحات ساختاری دنبال کند و سیاست‌های مناسبی را در موضوع ارزی، پولی، مالی و بودجه‌ای دنبال کند و آن را با این سیاست‌ها ترکیب کند، می‌تواند افق‌های جدیدی را برای کشور باز کند. ما اکنون در فضایی قرار داریم که آرام آرام ابعاد اقتدار ایران در اقتصاد جهانی نیز شکوفا خواهد شد. پیمان‌های دو جانبه‌ای می‌تواند زمینه را برای این عرصه باز کند.
تعاملات ایران با کشورهای مختلف در شرق آسیا و کشورهایی مانند روسیه و چین می‌تواند باعث کم اثرتر شدن تحریم‌ها بشود و فضای خوبی شکل بگیرد. اگر دولت بتواند به‌خوبی فضا را مدیریت کند، می‌تواند اصلاحات اقتصادی مورد نیاز خود را شکل بدهد که زمینه‌ساز جهش اقتصادی و موجب بهبودی اوضاع اقتصادی و معیشتی موجود شود. اگر ما بتوانیم در مسیر رشد و بهبودی که مورد نیاز کشور است پیش برویم و به خصوص در امسال که سال تدوین برنامه هفتم توسعه است و دولت درگیر تدوین آن است، می‌تواند با لحاظ کردن این سیاست‌ها در برنامه هفتم توسعه بهبودی اوضاع اقتصادی را رقم بزند.
رسا ـ تحریم‌ها چقدر بر روی اقتصاد ایران تأثیر گذار بوده‌اند؟
شکی نیست که تحریم‌ها در اقتصاد کشور تأثیر خود را داشته‌اند. اقتصاد ایران سال‌ها مبتنی بر نفت بوده و تحریم‌ها باعث شدند که بخشی از درآمدهای ارزی کشور ما نیز دچار اختلال شود؛ اما وقتی که تحریم‌های اقتصادی اجازه ندهد که درآمدهای نفتی به کشور وارد شود، شما مجبور خواهید بود که به سمت درآمدهای غیرنفتی حرکت کنید و به سمت استقلال از نفت بروید. خودکفایی در بحث اقتصاد داخلی یکی از جنبه‌های مثبتی است که با تحریم کشور به دست آمد. اگر ما در فضای تحریم نیز برنامه ریزی خوبی برای مدیریت اوضاع نداشته باشیم، تحریم می‌تواند به پاشنه آشیل کشور تبدیل شود.
وقتی نگاه بلند مدت رهبر معظم انقلاب را در زمینه اقتصاد بررسی کنیم، ایشان می‌فرمایند که در برنامه ریزی‌ها بنای اصلی را بر این بگذارید که تحریم‌ها همچنان ادامه خواهد داشت؛ زیرا دشمن دست از سر ما بر نمی‌دارد. وقتی چنین نگاهی وجود داشته باشد، اقتصاد به تحریم شرطی نخواهد شد و در چنین فضایی تکلیف سرمایه گذاران اقتصادی مشخص خواهد شد؛ چراکه همه چیز به تحریم گره نخواهد خورد.
خوشبختانه این رویکرد از سوی دولت مردان در زمینه اقتصاد پیگیری می‌شود تا ما به سمت بی اثر کردن و حتی خنثی کردن تحریم‌ها برویم. وقتی که قدرت داخلی اقتصاد و ظرفیت‌های تولیدی کشور افزایش پیدا کند و ما بتوانیم به سمت تولید دانش بنیان با استفاده و نگاه به ظرفیت‌های داخلی پیش برویم و در کنار آن بتوانیم واردات و قاچاق را کنترل و به فعال سازی ظرفیت‌های تولیدی در کشور دست بزنیم، شاهد افزایش قدرت اقتصادی کشور خواهیم بود.
به نظر می‌رسد اثر تحریم‌ها در این فضا کاسته شود و دشمن خود به خود از اینکه بخواهد مدام از سلاح تحریم علیه کشور ما استفاده کند، ناامید شود. این موضوع نیازمند برنامه ریزی بلند مدت و همکاری و وفاق همگانی است تا دولت بتواند اقتصاد را به‌خوبی مدیریت و از ظرفیت‌هایی که وجود دارد برای اصلاحات ساختاری استفاده کند. اگر ما بتوانیم اقتصاد کشور را از نفتی بودن و تکیه بر خام فروشی خارج کنیم، فرصت و ترفند دشمن برای تخریب اقتصاد داخلی خنثی خواهد شد. ان شاءلله ترفند دشمنان در تحریم و تخریب اقتصاد ایران به یک نقطه قوت برای کشور ما تبدیل خواهد شد و از آن برای تقویت تولید داخلی استفاده خواهیم کرد.
