پس از به صدا درآمدن آژیر پیری جمعیت در آینده، سیاست‌های کلی نظام در رابطه با این موضوع تغییر کرد. تمام ارگان‌ها و سازمان‌ها موظف شدند تا برای افزایش جمعیت اقدام کنند.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تولید محصولات تلویزیونی و تبلیغات فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان برای پیگیری افزایش وام ازدواج، وزرات مسکن و شهرسازی برای تأمین خانه و به طور کل همه در تلاش هستند تا قدمی در این راه بردارند.
به همین خاطر وضعیت آماری ایران طی حدود نیم قرن گذشته را مورد بررسی قرار داده‌ایم تا ببینیم این نگرانی‌ها چه مقدار جدی است.
با استناد به سایت روندهای کلان (macrotrends) در سال ۱۹۵۰ میلادی یعنی ۱۳۲۹ هجری شمسی، جمعیت ایران حدود ۱۷ میلیون نفر (۱۶ میلیون و ۸۳۲ هزار و ۸۳۴) بوده است. نرخ رشد جمعیت از آن سال تا سال ۱۳۶۱ صعودی و در همان سال عدد ۵ درصد که بیشترین مقدار طی ۷۰ سال گذشته بوده است ثبت می‌شود. جمعیت ایران در ابتدای دهه ۶۰ به رقمی حدود ۴۰ میلیون نفر (۴۰ میلیون و ۴۷۶ هزار و ۲۵۱) رسید.
از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۷۴ سیاست‌های کنترل جمعیت از طرف مسئولان وقت در دستور کار قرار می‌گیرد. نرخ رشد جمعیت از رقم ۰۱/۴ درصد به ۳۹/۰ درصد کاهش پیدا می‌کند و شتاب افزایش جمعیت ایران کند می‌شود.
۳۱ سال دیگر رشد جمعیت ایران منفی خواهد شد
از سال ۱۳۷۴ تاکنون، نرخ رشد جمعیت به طور معمول کاهشی بوده و امسال به عدد ۷۱/۰ درصد رسیده است. پیش بینی‌های آماری سایت روندهای کلان (macrotrends) نشان می‌دهد در سال ۱۴۳۲ هجری شمسی نرخ رشد جمعیت ایران منفی خواهد شد و جمعیت ایران از حدود ۱۰۰ میلیون نفر شروع به کم شدن خواهد کرد و به رقمی بین ۷۰ تا ۸۰ میلیون خواهد رسید.
یکی از شاخص‌های مهمی که هر کشور با آن سروکار دارد نسبت تعداد جوانان به سالخورده‌ها است. این نسبت در سیاست‌گذاری‌های کلان بسیار اهمیت دارد. امنیت و اقتصاد یک جامعه درگرو جوانی جمعیت است. حال باید ببینیم وضعیت ایران در نسبت جمعیتی چطور است.
بر اساس نظر ابن سینا دوران کودکی و نوجوانی در بازه سنی ۱ تا ۱۶ سال تعریف می‌شود. همچنین از ۱۷ تا ۳۵ سالگی جوان نامیده می‌شود. بازه سنی ۳۵ تا ۶۰ سال، میانسال هستند و پس از ۶۰ سالگی وارد دسته سالخوردگان می‌شوند.
کاهش چشمگیر گروه سنی کودک و نوجوان در ایران
براساس سایت اطلاعات سلامت ( healthdata) در سال ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۹ هجری شمسی) جمعیت ۱ تا ۱۶ ساله‌ها که جامعه کودک و نوجوان را تشکیل می‌دهد حدود ۱۲ میلیون نفر بوده است. در حالی که این عدد در سال ۱۳۹۸ به حدود ۹ و نیم میلیون کاهش یافته است. پیش بینی این سایت برای سال ۱۴۷۹ حدود ۴ و نیم میلیون نفر است.
این روند کاهشی، کشور را به خصوص در حوزه آموزش و پرورش دچار مشکل خواهد کرد.
نیروی کار فعال پاشنه آشیل یک کشور
جوانان که نیروی محرکه یک کشور به حساب می آیند جز مهمترین ظرفیت‌های یک حکومت به حساب می‌آیند. اگر بازه سنی نیروی کار جوان را بین ۱۷ تا ۳۵ سال درنظربگیریم، در سال ۱۳۶۹ حدود ۱۰ میلیون نفر بود. در سال ۱۳۹۸ این عدد به ۱۴ میلیون نفر نزدیک شد و پیش بینی می‌شود در سال ۱۴۷۹ به عددی نزدیک به ۶ میلیون نفر نزدیک شود. این کاهش نیروی جوان در کشور هشداری جدی است. امنیت کشور چالش‌های بسیاری دارد و این کاهش نیروی جوان می‌تواند در این حوزه خطرآفرین باشد.
بازه سنی ۳۵ تا ۶۰ سال میانسال به حساب می آیند. این گروه سنی هم نیروی کار به حساب می‌آید که شور و نشاط کمتری خواهد داشت. آمار کشور برای این گروه سنی در سال ۱۳۶۹ حدوداً ۵ میلیون نفر بوده است. به گزارش سایت داده‌های سلامت جمعیت این رده سنی در سال ۱۳۹۸ به حدود ۱۳ و نیم میلیون نفر رسید و پیش بینی می‌شود برای سال ۱۴۷۹ به عدد ۹ میلیون نزدیک شود.
حرکت شتابان ایران به سوی کهنسالی
در سال ۱۳۶۹ جمعیت افراد مسن بالای ۶۰ سال در ایران حدود ۱ و نیم میلیون نفر بوده است. این عدد در سال ۱۳۹۸ به حدود ۴ میلیون رسیده است. متأسفانه این رقم در سال ۱۴۷۹ به حدود ۱۳ و نیم میلیون می‌رسد.
بر اساس داده‌های سایت اطلاعات سلامت، در انتهای دهه شصت میانگین عمر مردان ۶۵ سال و برای زنان ۷۰ سال بوده است. این عدد در سال ۱۳۹۸ به ترتیب برای مردان و زنان به ۷۵ و ۸۰ سال رسید. پیش بینی می‌شود برای سال ۱۴۷۹ عدد ۸۲ و ۸۵ را برای میانگین عمر مردان و زنان را داشته باشیم. این رقم نشانگر افزایش امید به زندگی در میان ایرانیان است.
شیب کند صعودی نرخ باروری در ایران
براساس اطلاعات بانک داده‌های جهانی، در اوایل دهه ۴۰، نرخ باروری به ازای هر خانم ۹/۶ فرزند بوده است. تا انتهای دهه ۵۰ این نرخ بالای ۶ فرزند به ازای هر نفر بوده است و بعد از سال ۱۳۵۹ عدد فرزندآوری سیری نزولی را داشته است.
پس از ۱۰ سال (سال ۱۳۶۹) این عدد به ۳/۴ رسید و در سال ۱۳۷۹ عدد ۱/۲ ثبت شده است. کمترین مقدار باروری هر خانم در طول ۷۰ سال گذشته ۸/۱ است که مربوط به اواسط دهه ۸۰ است. با تغییر سیاست‌های جمعیتی و فروکش کردن کرونا ، در سال‌های اخیر این عدد افزایش یافته است و به حدود ۱/۲ رسید و می‌توان امیدوار بود با اصلاح قوانین و درنظرگرفتن بسته‌های تشویقی برای فرزندآوری، روند افزایش ادامه دار باشد.
کاهش نرخ مرگ و میر نوزادان
باتوجه به اطلاعات بانک داده‌های جهانی، از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۹۹، تعداد مرگ نوزادان به ازای هر ۱۰۰۰ تولد از عدد ۱۲۷ به ۱۱ کاهش پیدا کرده است. این اطلاعات نشان دهنده پیشرفت ایران در حوزه سلامت و بهداشت و حفظ جمعیت بوده است.
آیا می‌توان به آینده جمعیت ایران امیدوار بود؟
حسین مروتی محقق جمعیت در رابطه با سیاست‌های جمعیتی اعلام کرد: از سال ۱۳۸۹ و با اعلام مخالفت برای کافی نبودن دو فرزند توسط مسؤلین وقت، حرکت به سوی تغییر سیاست‌های جمعیتی شروع شد. در سال ۹۰ و ۹۱ مقام معظم رهبری به طور مستقیم در مساله جمعیت ورود کردند. نهایتاً سال ۱۳۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه و بعد توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد.
مروتی در ادامه افزود: از سال ۹۲ موضوع جمعیت در مجلس مطرح بود و سال گذشته بعد از ۸ سال مجلس قانونی در جهت سیاست‌های جدید جمعیتی تصویب و قوانین ضد جمعیتی قبلی را لغو کرد. در این قانون مشوق‌های بسیاری لحاظ شده است و باید امیدوار بود تا بتوانیم از شدت سالخوردگی کم کنیم و یا مانع از سالخوردگی شویم. تغییر علنی سیاست‌ها عملاً از آبان سال گذشته و با تصویب این قانون فعال شده است و امیدواریم مؤثر باشد.
وی تاکید کرد: برخی مواد این قانون در مقابل منافع نامشروع بعضی اصناف قرار گرفته و مورد هجمه این افراد است. باید با تبلیغات رسانه‌ای مردم را آگاه و دست‌های پشت پرده و مافیا را آشکار کرد.
حسین مروتی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان به آینده جمعیت ایران امیدوار باشیم، گفت: بسیاری از زوجین در ایام کرونا فرزندآوری خود را به تعویق انداخته بودند؛ با کاهش موج کرونا مقداری افزایش نرخ باروری داشته‌ایم. اما از آبان سال قبل که قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب شده است بسیاری از بندهای قانون کماکان اجرایی نشده و فعلاً نمی‌توان در مورد مؤثر بودن این سیاست‌ها نظری داد.
گفتنی است، در راستای اجرای اصل یکصد و بیست و سوم (۱۲۳) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در آبان‌ماه سال ۱۴۰۰ توسط رئیس مجلس شورای اسلامی ابلاغ گردید. امید است با اجرای سیاست‌های تشویقی افزایش جمعیت، مانع از بروز پیش‌بینی‌های آینده شویم.
