یکی از اهداف دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار، تقویت سیاست خارجی کشور، با محوریت برقراری ارتباط نزدیک با کشورهای همسایه و پررنگ‌تر کردن هرچه بیشتر نقش جمهوری اسلامی ایران در منطقه بوده است؛ در همین راستا آیت‌الله رئیسی در کمتر از یک سال از ابتدای دوره ریاست جمهوری‌اش، 5 سفر خارجی به تاجیکستان، ترکمنستان، روسیه، قطر و عمان داشته است.
در طرف مقابل نیز در 2 ماه اخیر 6 تن از سران کشورهای خارجی، یعنی رئیس‌جمهور سوریه، امیر قطر، رئیس‌جمهور ونزوئلا، رئیس‌جمهور تاجیکستان، رئیس‌جمهور ترکمنستان و رئیس‌جمهور قزاقستان طی سفرهای جداگنه به ایران آمدند و با مقامات کشور دیدار کردند؛ ماحصل این سفرها انجام توافقات و امضای سندهای همکاری برای تقویت روابط دوجانبه این کشورها با ایران در تمامی زمینه‌ها، به خصوص در مسائل اقتصادی بوده است.
* نشست ایران، روسیه و ترکیه برای حل بحران سوریه
در چند روز اخیر نیز خبرهایی مبنی بر سفر قریب‌الوقوع ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به تهران منتشر شده است؛ گفته می‌شود یکی از اهداف این سفرها برگزاری نشست سه‌جانبه آن‌ها با ایران، برای رسیدن به راهکارهای حل بحران سوریه خواهد بود. در سال‌های گذشته نیز نشست‌هایی با همین موضوع بین مقامات 3 کشور برگزار شده بود. اگرچه در حال حاضر بحران داخلی سوریه نسبت به سال‌های ابتدایی آن تا حد زیادی کاهش یافته اما به باور کارشناسان اتخاذ تصمیم مشترک توسط این کشورها برای ایجاد ثبات کامل در سوریه بسیار مفید خواهد بود؛ البته مسائل بین ایران، روسیه و ترکیه به بحران سوریه محدود نمی‌شود و 3 کشور در زمینه‌های مختلف ازجمله مسائل اقتصادی و حوزه انرژی، چالش‌های مشترکی دارند.
بر این اساس مصطفی مصلح‌زاده، سفیر سابق ایران در اردن در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری فارس، با بیان اینکه در منطقه ما چالش‌هایی وجود دارد که ایران، روسیه و ترکیه مشترکاً با آن درگیر هستند، گفت: نمونه‌هایی از این چالش‌های مشترک، جنگ آذربایجان و ارمنستان و تروریسم در منطقه است؛ البته بخشی از تروریست‌های حاضر در سوریه که ایران و روسیه با آن‌ها درگیرند، کاملاً تحت حمایت ترکیه هستند ولی به هرحال این موضوع یک چالش منطقه‌ای است.
وی افزود: بحث آب نیز چالش مهمی است که تمام کشورهای منطقه، به خصوص ایران و ترکیه با آن درگیر هستند. در زمینه فلسطین و معضلات رژیم صهیونیستی نیز هر 3 کشور چالش‌هایی دارند. موضوع بسیار مهم دیگر اصل بحران سوریه است که ایران، روسیه و ترکیه تابه‌حال بارها اجلاس‌های 3 جانبه در این باره داشته‌اند تا بتوانند در مورد سوریه تاکتیک‌های مشترکی به کار گیرند.
تحلیلگر مسائل بین‌المللی با تأکید بر اینکه استراتژی ایران و روسیه در سوریه ثابت است، تصریح کرد: علی رغم این سیاست ایران و روسیه، ترکیه استراتژی مشخصی در رابطه با سوریه ندارد و گاهی اوقات از تروریست‌ها حمایت کرده و به صورت غیرقانونی در خاک این کشور حضور پیدا می‌کند؛ این درحالی است که حضور ایران و روسیه در خاک سوریه به صورت قانونی و با رضایت مقامات این کشور است.
مصلح‌زاده ادامه داد: شکی نیست که این فرآیند 3 جانبه درباره سوریه، در برخی موارد به بن‌بست خواهد خورد زیرا ترکیه حاضر نیست که استقلال سوریه را به صورت کامل بپذیرد و به ناچار در بعضی موارد ترکیه در مقابل ایران و روسیه قرار می‌گیرد ولی می‌توان از این اجلاس‌های 3 جانبه نتایج خوبی نیز به دست آورد.
* همکاری مشترک با ترکیه؛ مفید درصورت رعایت اصول
اساساً در روابط بین‌الملل هر رابطه‌ای اگر با سوءنیت محض یکی از طرفین همراه نمی‌باشد، معایب و مزایایی دارد و کشورها می‌توانند به فراخور شرایط‌شان، تصمیم به برقراری ارتباط با یکدیگر بگیرند. ایران و روسیه به دلیل سیاست‌های نسبتاً مشترک و ثابتی که دارند، پتانسیل بالایی برای برقراری ارتباط در بسیاری از زمینه‌ها دارند اما این مسئله در رابطه با ترکیه متفاوت است. به باور کارشناسان دولت ترکیه در سیاست خارجی‌اش استراتژی واحدی ندارد و در شرایط متفاوت بنا به منافع‌اش، تغییر موضع می‌دهد؛ این مسئله به طور ویژه پس از کودتای سال 2016 در این کشور تشدید شده است.
به عنوان مثال دولت ترکیه و شخص اردوغان در سال‌های اخیر سیاست‌های متفاوتی در رابطه با رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی اتخاذ کرده است.
اردوغان پس از قتل جمال خاشقچی اعلام کرده بود که عاملین این قتل باید محاکمه شوند و مواضع سفت و سختی دربرابر دولت سعودی گرفته بود و در ارتباط با رژیم صهیونیستی نیز در سال 2018 و پس از تغییر سفارت آمریکا در اسرائیل از تل‌آویو به قدس اشغالی، ترکیه سفیر اسرائیل را اخراج کرد؛ با این وجود طی ماه‌های اخیر با سفر ولیعهد عربستان و رئیس رژیم صهیونیستی به ترکیه، رویکرد سینوسی این کشور در سیاست خارجی بار دیگر نمایان شد. با این حال اما دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با رعایت اصول خود، تا حدودی در مسائل مشترک دوجانبه با این کشور نیز ارتباطات مفیدی برقرار کند.
در همین رابطه مصلح‌زاده با تأکید بر اینکه چالش‌هایی در سطح جهانی وجود دارد که ایران، روسیه و ترکیه با آن درگیر هستند، اظهار کرد: جنگ روسیه و اوکراین یکی از این چالش‌های جهانی است؛ در این جنگ علاوه بر طرف‌های درگیر، بسیاری از کشورهای جهان ازجمله ایران و ترکیه به صورت غیرمستقیم با پیامدهای آن مواجه هستند. چالش‌های هسته‌ای و تحریم‌های آمریکایی از دیگر مواردی هستند که این کشورها با آن درگیرند؛ البته تحریم‌ها بیشتر برای ایران و روسیه است و در مورد ترکیه گاهی اوقات آمریکایی‌ها از آن استفاده می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه برای تصمیم‌گیری درباره این چالش‌ها گاهی اوقات لازم است که دولت‌ها با برگزاری نشست‌هایی به هماهنگی برسند، تصریح کرد: سیاست ایران و روسیه ثابت است و کاملاً در مقابل استراتژی آمریکا قرار دارد ولی ترکیه سیاست ثابتی ندارد و به صورت سینوسی عمل می‌کند؛ البته به این دلیل که ایران و روسیه کاملاً در مقابل آمریکا هستند، می‌توان در بعضی موارد از ترکیه به عنوان رابط بین این 2 کشور با آمریکا استفاده کرد.
* کشورهای دوست و دشمن به مراوده با ایران نیاز دارند
به باور کارشناسان یکی از دلایل فعالیت‌های گسترده‌ای که در ماه‌های اخیر در زمینه سیاست خارجی کشور رخ داده، موقعیت ویژه جمهوری اسلامی ایران در سطح جهانی است؛ به این معنا که تمایلات کشورهای دوست و دشمن برای برقراری ارتباط با ایران، نتیجه و برون‌داد توانایی در زمینه‌های مختلف به خصوص در عرصه نظامی، منطقه‌ای، هسته‌ای و قدرت نرم حاصل از نفوذ گفتمان انقلابی و اسلامی است که ارتباط با ایران را برای کشورهای مختلف تبدیل به امری ضروری و سودمند می‌کند. سفر پوتین و اردوغان به ایران در روزهای آینده را نیز می‌توان در جریان همین سلسله مسائل تحلیل کرد.
در این راستا مصلح‌زاده درباره نقش جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی گفت: در حال حاضر نه تنها دولت‌های منطقه، بلکه سایر کشورهای جهان، حتی دشمنان ما نظیر آمریکا و انگلستان نیز مجبورند با ایران مذاکره و مراوده داشته باشند زیرا می‌دانند در غیر این صورت ضرر خواهند کرد؛ به عنوان مثال کشورهای غربی به این نتیجه رسیده‌اند که در زمینه هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای، باید با جمهوری اسلامی ایران کنار بیایند زیرا می‌داند که کشور ما یک قدرت بزرگ است و بدون نظر ایران اتفاقی در یمن، سوریه، فلسطین و سایر کشورهای منطقه نمی‌افتد.
وی ادامه داد: گرایش کشورهای جهان برای مراوده با ایران صرفا به دلیل قدرت نظامی نیست؛ اگرچه در رده‌بندی سایت‌های معتبر جهان، ایران جزو 7 کشور قدرتمند در زمینه نظامی است ولی نفوذ فرانظامی کشورما در منطقه نیز در این موضوع مؤثر است.
تحلیلگر مسائل بین‌الملل با تأکید بر هویت مستقل ایران در عرصه جهانی تصریح کرد: در اجلاس اخیر کشورهای جی7 (آمریکا، انگلستان، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن) 3 موضوع اصلی تصمیم‌گیری درباره روابط‌شان با روسیه، چین و ایران بود؛ یعنی ایران یکی از موضوعات اصلی این کشورها است و این مسئله نشان دهنده قدرت کشورما است.
دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار، درکنار پیگیری توافقات احیای برجام، در زمینه ارتباط با کشورهای همسایه نیز کوشا بوده است و به باور کارشناسان، اعمال سیاست برقراری توازن بین ارتباط با شرق و غرب دولت جدید، علاوه بر اینکه باعث پویایی هرچه بیشتر روابط خارجی کشور و انتفاع حداکثری از ظرفیت‌های اقتصادی این روابط می‌شود، احتمال موفقیت در مذاکرات احیای برجام را نیز بالا می‌برد زیرا دولت‌های غربی نمی‌خواهند که با همکاری مشترک ایران، روسیه و چین، جناح مقابل‌شان بیش از پیش قدرتمند شود و با مشاهده مراودات ایران با سایر کشورها، به دستیابی به توافق مشترک با ایران ترغیب می‌شوند.
سفر رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه به ایران نیز می‌تواند حتی در روند مذاکرات احیای برجام بسیار تأثیرگذار باشد و در کنار سایر استراتژی‌های دولت سیزدهم در زمینه سیاست خارجی، به بهره‌وری از این ظرفیت برای بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش توانایی‌های ایران در سایر زمینه‌ها منجر شود.
