در درگیری های میان باکو و ایروان، تهران باید موضع خود را جهت تأمین منافعش مشخص کند

ماجرای نبرد دوم قره باغ و تحرکات گاه و بیگاه طرفین هنوز ادامه دارد و به قوت خود باقی است. بطوریکه گزارش درگیری ها در مناطق مرزی میان ایروان و باکو و پادر میانی روسیه جهت خاموش کردن این درگیری ها نمونه واقعی از شرایط بحرانی است که میان دو کشور وجود دارد. در واقع آنچه در این باره قابل توجه می باشد این است که تلاش های دیپلماتیک علیرغم آنچه گفته می شود نتوانسته بر فروکش سازی بحران کمک کند و باکو همچنان به دنبال تصرف اراضی تازه از ارمنستان است.

 واقعیت امر این است که در کشاکش شرایط محیطی موجود در مناطق شمال غربی ایران بعد از نبرد قره باغ، ایران از ناحیه باکو متحمل چالش هایی شده است که در عمل نتیجه اشتباه عملکردی تهران در روزهایی است که می بایست نبرد قره باغ را از زوایای مختلف مورد توجه و ارزیابی قرار می داد نه از یک بعد یا زاویه محدود. با این حال بالا گرفتن تنش میان تهران و باکو و تلاش های باکو برای قطع هرگونه مرز مشترک میان ایروان و تهران از طریق اشغال استان سیونیک تا راه اندازی جاده ترانزیتی تاتو – اغوانی از سوی ایران و ارمنستان به دلیل محدودیت ها و آزار و اذیت هایی که باکو به رانندگان ایرانی در مسیر تزانزیتی گوریس-کاپان، تغییر در طراحی استراتژی تهران در قبال تحرکات باکو با تحریک ترکیه حتمی و ضروری به نظر می رسد.

در واقع تهران باید کنش گری های خود را از حوزه بی طرفی و یا حتی میانجی گری صرف خارج کند و در مواردی که منفعت ملی ایجاب می کند در یک طرف ماجرا بایستد. در اینجا، آن طرف ماجرایی که می تواند منافع ایران را تأمین کند ارمنستان می باشد. در حقیقت ایران از طریق ارمنستان می تواند آینده کنش گری های خود را نیز در قفقاز جنوبی تضمین کند و روند حضور فعالش در آن مناطق را از اکنون کلید بزند. به عبارت بهتر ایروان دروازه ایران به بازی در صفحه شطرنج قفقاز جنوبی در آینده خواهد بود. از این رو تهران نیازمند آن است تا در زمان مقتضی پیش از، از دست دادن فرصت ها و زمان موجود وارد عمل گردد و قواعد بازی را به سود خود در کنار ارمنستان تغییر دهد. در واقع این مساله زمانی مهم تر نمود پیدا می کند که دریابیم که حمایت از ارمنستان علاوه بر آنکه باکو را از ادامه بلندپروزای هایش منصرف می کند و جایگاه خود را در برابر ایران در خواهد یافت بلکه موجب خواهد شد تا از بن بست ژئوپلیتیکی که باکو با حمایت آنکارا به دنبال آن است تا بر ایران تحمیل کند، جلوگیری به عمل آورد. به علاوه اینکه تقاضای کمک غیر مستقیم ارمنستان از ایران در برابر زیاده خواهی های آذربایجان از طریق توئیت فارسی رئیس پارلمان ارمنستان که جمهوری آذربایجان را به نقض بیانیه سه جانبه بین ایروان، باکو و مسکو متهم کرده بود گویای شرایطی است که نیازمند کنش گری فعال دیپلماتیک ایران و جدیت در حوزه عمل است.

با توجه به رویدادهای مذکور و تشدید هر لحظه درگیری ها میان باکو و ایروان و تهدیداتی که در این باره بطور بالقوه برای ایران وجود دارد تهران باید علاوه بر کنش گری های دیپلماتیک در عرصه عمل نیز فعال باشد و از رویه های پیشین مبنی بر دعوت طرفین به خویشتن داری محض فاصله بگیرد. در واقع ایران باید در میانه دعواهای میان باکو و ایروان بطور فیزیکی قرار بگیرد تا از این طریق بتواند منافع خود را تأمین کند و آینده ژئوپلیتیکی و استراتژیکی خود را تضمین کند.

بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می رسد درگیری میان باکو و ایروان محتمل است از این رو ایران نباید به مانند سال گذشته عمل کند و در این میان متضرر گردد. به همین دلیل باید ضمن آماده بودن برای کنش گری فعال، با حمایت از ارمنستان، به سمت تأمین منافعش گام بردارد؛ چونکه دیگر بی طرفی فعال در این حوزه نتیجه بخش نخواهد بود.

  مصطفی مطهری