رئیس جمهور ترکیه در حالی روز پنج شنبه به عربستان سفر کرد که وی از سال 2017 تا به امروز به این کشور سفری نداشته است. قتل خاشقچی روزنامه نگار توسط عربستان در ترکیه، روابط این کشور در وضعیت بحرانی قرار داد.
جمال خاشقچی روزنامه‌نگار منتقد «محمد بن سلمان» ولی‌عهد عربستان سعودی در اکتبر سال ۲۰۱۸ در کنسولگری ریاض در استانبول به طرز فجیعی به قتل رسید. مقام‌های آنکارا در واکنش به این قتل، دادگاهی غیابی برای محاکمه عاملان ترتیب دادند و این موضوع به همراه برخی دیگر از مسائل، روابط ترکیه و عربستان سعودی را به شدت تیره کرد. دولت آمریکا در گزارشی که درباره این قتل منتشر کرد، اعلام کرد این قتل با دستور مستقیم محمد بن سلمان ولی‌عهد سعودی انجام شده است.
ترکیه در آوریل سال ۲۰۲۰ برخی از مهم‌ترین پایگاه‌های خبری عربستان سعودی و امارات عربی متحده را در پاسخ به اقدام مشابه ریاض و ابوظبی و در پی ترور جمال خاشقچی فیلتر کرده بود. پایگاه خبری «الخلیج اونلاین»، خبرگزاری رسمی عربستان سعودی (واس)، خبرگزاری رسمی امارات عربی متحده (وام) و وبگاه روزنامه‌های سعودی «الریاض»، «عکاظ»، «سبق» و دو روزنامه اماراتی «البیان»، «الاتحاد» به اضافه پایگاه اماراتی العین، از جمله پایگاه هایی بودند که فیلتر شده بود.
این موضوع منجر به کاهش شدید روابط اقتصادی میان ترکیه و سعودی شد که تاثیر منفی بسیاری را متوجه بخش گردشگری و بازرگانی و تولیدات ترکیه کرد. از طرفی جنگ اوکراین باعث آسیب جدی به صنعت گردشگردی در ترکیه گردید. اردوغان در یک بازی پاندومی بر خلاف توجه به جایگاه منطقه ای ترکیه، اقدام به عادی سازی روابط با عربستان سعودی کرد. بطوری که چند روز پیش از این سفر، ترکیه رسما مختومه شدن و واگذاری پرونده خاشقجی به عربستان را اعلام کرد و دادستان عمومی ترکیه خواستار توقف محاکمه غیابی ۲۶ متهم به قتل خاشقجی و انتقال محاکمه آنها به عربستان شد. این اقدام ترکیه با اعتراض برخی حقوقدان‌های این کشور روبرو شد.
کمال قلیچ‌دار اوغلو رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه در واکنش به این اقدام گفت: «او (اردوغان) حقوق و اعتبار دادگاه‌های ترکیه را درباره قتلی که در ترکیه ارتکاب شده بود، به عربستان سعودی تفویض کرد…الان مشخص شد که احمق چه کسی است». وی همچنین ادعا کرد که اردوغان در ازای دریافت پول از عربستان سعودی پرونده خاشقچی را بسته است.
از طرف دیگر، چندی پیش رسانه‌های عربی گزارش داده بودند که دولت ترکیه به منظور زمینه‌سازی برای بهبود روابط با ریاض و ابوظبی رسانه‌های این دو کشور را رفع فیلتر کرده است.
پایگاه میدل‌ایست‌آی چندی پیش نوشته بود سه سال و نیم پس از تحریم کالاهای ترکیه‌ای توسط عربستان سعودی به دلیل ماجرای خاشقچی، ولی‌عهد سعودی تلاش خواهد کرد از سفر اردوغان به عنوان اهرمی برای پایان دادن قطعی به ماجرای خاشقچی استفاده کند.
نگاهی به چالش‌های داخلی ترکیه و رویکرد این کشور در قبال تحولات منطقه و فرامنطقه‌ای می‌تواند تصویر روشن‌تری از اهداف ترکیه در زمینه‌عادی سازی مجدد روابط با عربستان سعودی ارائه کند.
چالش‌های اقتصادی شکننده ترکیه که با کاهش قابل ملاحظه ارزش لیر، واحد پول این کشور همراه بوده ضمن ان که موجب افزایش تنش‌های اجتماعی در این کشور شده، تقویت موقعیت مخالفان اردوغان را نیز به همراه داشته است.
رئیس جمهور ترکیه که بحران اقتصادی جدیدی را تجربه می‌کند در تلاش است تا با جذب سرمایه‌گذاری خارجی ضمن مدیریت بحران موجود، عقب ماندگی‌های اقتصادی ناشی از بحران اخیر را جبران کرده و بتواند جایگاه خود را تقویت کند.
در شرایطی که تورم ۵۰ درصدی و کاهش ۴۰ درصدی ارزش لیر، شرایط بدی را در اقتصاد ترکیه به وجود آورده است، اردوغان تلاش می‌کند با بهبود روابط با عربستان در کنار کشورهایی همچون امارات، قطر و تا حدودی رژیم صهیونیستی به مشکلات اقتصادی سامان دهد.
اقتصاد ترکیه که به طور خاص در بخش گردشگری بر اثر ویرس کرونا آسیب دیده بود اکنون به علت جنگ اوکراین و کاهش شدید گردشگران روسی با مشکلات تازه‌ای روبرو شده و ناچار از گرایش به سمت پتانسیل‌های اقتصادی جدید است.
یکی از اهداف ترکیه در روند عادی سازی روابط با عربستان،رفع ممنوعیت ۴ ساله صادرات کالاهای ساخت این کشور به عربستان برای خارج کردن تولید این کشور از رکود است.
در این میان موضوع میانجی‌گری ترکیه میان ایران و عربستان نیز از دلایل سفر اردوغان عنوان شده است که با توجه به جاری بودن مذاکرات میان تهران و ریاض واخبار امیدوار کننده ای که از نتایج اخرین دور گفتگوها منتشر شده،موضوع منتفی به نظر می‌رسد.
در بعد سیاسی نیز ترکیه که در تحولات پس ازسال ۲۰۱۱ با حمایت از اخوان المسلمین به دنبال ایجاد خاورمیانه متفاوتی بود اکنون سعی دارد تا با توسعه روابط با کشورهای عربی، نقش خود در آینده خاورمیانه را تثبیت کند.
با این حال آنکارا طی سال‌های اخیر رفتاری پاندولی همراه با تغییر مواضع ناگهانی را از خود به نمایش گذاشته است. سیاستی که مختص برخورد ترکیه با کشورهای عربی نبوده و در قبال رژیم صهیونیستی نیز قابل مشاهده است. تا پیش از سفر اخیر اسحاق هرتزوگ رئیس رژیم صهیونیستی به ترکیه، اردوغان خود را حامی فلسطین معرفی می‌کرد و پس از این سفر اخباری مبنی بر اعمال محدودیت برای رهبران حماس و توافقات محرمانه جدید میان ترکیه و رژیم صهیونیستی مطرح شده است..
اردوغان که امارات را تا پیش از این به نقش آفرینی علیه خود در کودتای 2016 متهم می‌کرد با سفر به امارات و امضای چندین توافقنامه جذب سرمایه‌گذاری خارجی به بازسازی این روابط پرداخت.
رفتار ترکیه که بر اساس امتیازدهی از کشورها مبتنی است و از ثبات و پایداری در مواضع برخوردار نیست، بدون شک در آینده به ضرر این کشور منجر شود. بطوری که بسیاری از کشورها در ایجاد رابطه باترکیه دچار تردید خواهد شد.
دولت اردوغان در منازعه قره‌باغ ابتدا به حمایت کامل از باکو و اعزام نیرو علیه ارمنستان اقدام کرد اما گمی بعد با ادعای میانجی‌گری میان باکو و ایروان سیاست امتیازگیری کلان از طرفین را در پیش گرفت. این سیاست در موضوع اوکراین نیز تکرار شد، ترکیه در ابتدا رویکرد حمایتی از کی‌یف را اتخاذ کرد اما کمی بعد با عنوان میزبانی از مسکو و کی‌یف سعی کرد از طرفیت این منازعه امتیازگیری کند.
تغییر رویکردهای ناگهانی و مواضع پارادوکسی رییس جمهور ترکیه در ارتباط با عراق هم بوصوح قابل مشاهده است. ترکیه در کنار اشغال مناطقی از خاک عراق و بمباران مستمر بخشهایی از شمال این کشور به دنبال کسب امتیازات اقتصادی و حتی نفتی از عراق نیز هست.
ترکیه با زیر پا گذاشتن راهبرد خود در منطقه و با پشت کردن به اخوان المسلمین و حماس، جایگاه ایدئولوژی خود را تا حد زیادی از دست داده است. اینکه عربستان سعودی موفق شده است ترکیه را نسبت به راهبردهای خود در منطقه نسبت به اخوان و… به عقب براند، در واقع می تواند ترکیه به عنوان رقیب منطقه ای خود در آینده کیش و مات کند، این سفر د کوتاه مدت جایگاه بن سلمان را نیز تقویت خواهد کرد و اردوغان را نیز در داخل کشور خود نیز باانتقادات شدیدی مواجه خواهند کرد.
