رصدگران در ۲۳ استان کشور به دلیل شرایط جوی نامساعد، موفق به دیدن هلال نشدند. یعنی عملاً ابری بودن هوا یا غبارآلود بودن آن، امکان رؤیت را فراهم نکرد. مضافاً به اینکه مشخصات رصدی هلال نیز بسیار ضعیف بود و فقط با تلسکوپ و دوربین‌های دوچشمی قوی، احتمال رؤیت داده می‌شد.
اشاره: هلال ماه شوال ۱۴۴۳ هجری قمری، یکی از آن هلال‌های بُحرانی بود که به دلیل شرایط جوی و همچنین ضعیف بودن مشخصات هلال، عملاً رؤیت نشد. این یادداشت به زبان ساده، به این موضوع پرداخته است.
*******
چرا هلال شوال در ایران رویت نشد؟
در تقویم رسمی کشور، کارشناسان رؤیت هـلال، پیش‌بـینی کرده بودند که هـلال ماه شوال در غـروب روز یکشنبه در شرایط جوی بسیار مساعد، با چشم مسلح به‌سختی احتمال رؤیت دارد. لکن با توجه به نامساعد بودن هوا در بیشتر استان‌ها و نیز ضعیف بودن مشخصات اصلی این هلال، گروه‌های رصدی موفق به رویت هلال شوال نشدند؛ بنابراین ماه رمضان ۳۰ روزه است و غرّة ماه شوال (عید سعید فطر) روز سه شنبه ۱۳ اردیبهشت ماه خواهد بود. (بخش استهلال، سایت رهبر معظم انقلاب)
گزارش سایت رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که رصدگران در ۲۳ استان کشور به دلیل شرایط جوی نامساعد، موفق به دیدن هلال نشدند. یعنی عملاً ابری بودن هوا یا غبارآلود بودن آن، امکان رؤیت را فراهم نکرد. مضافاً به اینکه مشخصات رصدی هلال نیز بسیار ضعیف بود و فقط با تلسکوپ و دوربین‌های دوچشمی قوی، احتمال رؤیت داده می‌شد.
اوضاع جوی کشور در غروب یکشنبه، مطابق نقشۀ ذیل بود. همانطور که دیده می‌شود، اغلب مناطق کشور، هوای ابری یا غبارآلود داشتند.
مشخصات آن هلال که رؤیت نشد!
رؤیت‌پذیری هلال شوال در غروب یکشنبه ۲۹ رمضان ۱۴۴۳ هجری، برابر با ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ و مطابق با اول ماه مه ۲۰۲۲ میلادی، را در نقشه‌های ذیل می‌توان دید.
مشخصات رصدی برای افق تهران:
۱. مقارنه ماه و خورشید: ساعت ۰۰:۵۷ دقیقه بامداد یکشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ (به ساعت رسمی ایران) برابر با ۲۰:۲۷ دقیقه شنبه ۳۰ آوریل ۲۰۲۲، به ساعت جهانی (گرینویچ)
۲. غروب خورشید در تهران: ساعت ۱۹:۵۱ دقیقه
۳. ارتفاع ماه (در لحظۀ غروب خورشید): ۴۱ر۶ درجه
۴. سنّ ماه (در لحظۀ غروب خورشید): ۱۸ ساعت و ۵۷ دقیقه (۷۹ر۰ روز)
۵. مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: ۴۰ دقیقه
۶. جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید: ۸ درجه و ۵۵ دقیقه
مشخصات رصدی برای شهر‌های مهم ایران و جهان را در سایت مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی (وابسته به دفتر آیت الله سیستانی) ببینید.
رنگ‌بندی نقشه:
A. سبز تیره: هلال به سادگی، با چشم دیده می‌شود
B. سبز مایل به زرد: هلال تحت شرایط جوّی مناسب، با چشم دیده می‌شود
C. سبز مغزپسته‌ای: رؤیت هلال ممکن است نیاز به ابزار و چشم مسلّح داشته باشد. به عبارت دیگر، پس از یافتن با ابزار و کشف مکان هلال، می‌توان آن را با چشم در آسمان دید
D. زرد: هلال فقط با چشم مسلّح دیده می‌شود
E. قرمز آجری: با تلسکوپ‌های رایج دیده نمی‌شود
خطوط مورب سفید بیانگر سن ماه، از لحظۀ مقارنه هستند
همچنین در یک نقشۀ دیگر، پیش‌بینی پذیری هلال شوال ۱۴۴۳ در شامگاه یازدهم اردیبهشت ۱۴۰۱ (اول مه ۲۰۲۲)، اینطور ترسیم شده است:
تحلیل نقشه‌های فوق در رؤیت هلال شوال ۱۴۴۳ هجری
به شرط صاف بودن هوا و نبودن غبار محلی، هلال ممکن بود که در غرب و جنوب غربی کشور، با دوربین‌های قوی یا تلسکوپ، دیده شود. اما شرایط جوی نامساعد، شرایط رؤیت‌پذیری را به صفر رساند.
از نقشه به دست می‌آید که هلال شوال، در مکه و مدینه و غرب یمن، و همچنین در عراق، شرق عربستان و اروپا به چشم رصدگران یا با دوربین دوچشمی قابل رؤیت خواهد بود.
سن ماه در این نقشه، با خطوط مورب سفید، مشخص شده. به طور کلی، اگر حدود ۱۷ ساعت از لحظۀ مقارنه بگذرد، ماه را می‌توان با دوربین‌های دوچشمی دید. برای رؤیت با چشم، سن ماه باید در حدود ۲۱ ساعت باشد. در هلال شوال، سن ماه در افق تهران نزدیک به ۱۹ ساعت است لذا با چشم قابل رؤیت نیست.
نظر منجمان و متخصصان استهلال، بر این است که رصد ماه شوال ۱۴۴۳، مشابه با هلال شوال ۱۴۴۲ هجری و بلکه سخت‌تر از آن است؛ هم به دلیل مشخصات رصدی هلال و هم به سبب ابری بودن هوا (شرایط جوی). سال گذشته از یکصد گروه رصدی، فقط سه گروه در خراسان‌های رضوی، شمالی و جنوبی موفق شدند هلال را با ابزار نجومی رؤیت کنند. تصاویر برخی از آن‌ها در بخش استهلال سایت رهبر معظم انقلاب وجود دارد.
هلال شوال ۱۴۴۲ هجری در خراسان
نقشۀ رؤیت هلال شوال در غروب دوشنبه ۱۲ اردیبهشت
طول هر ماه قمری، حدود ۵ر۲۹ روز است؛ لذا هر ماه، یا ۲۹ روزه است یا ۳۰ روزه. وقتی که ماه در غروب روز بیست و نهم دیده نشد، نیازی به رصد در روز بعد نیست. با این حال، نقشۀ رؤیت‌پذیری هلال شوال در غروب دوشنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ برابر با دوم مه ۲۰۲۲ به این شکل خواهد بود. در ایران سن ماه حدود ۴۴ ساعت است و به راحتی با چشم عادی قابل امکان رؤیت دارد.
لذا پیشنهاد می‌شود که مردم عزیز کشورمان این هلال زیبا را که با چشم رؤیت می‌شود، رصد کنند.
دو شعر کوتاه در وصف عید فطر
شاید معروف‌ترین بیت، در وصف رؤیت هلال، از حافظ شیرازی باشد:
مزرع سبز فلک دیدم و داسِ مهِ نو
یادم از کِشتۀ خویش آمد و هنگام درو
سخن را با شعری از مسعود سعد سلمان، شاهر قرن پنجم هجری در خوشامد عید فطر و حسرت رمضان المبارک به پایان می‌بریم:
رسید عید و ز ما، ماه روزه کرد گذر
وداع باید کردش که کرد رأی سفر
به ما مقدمه عید فر خجسته رسید
براند روزه فرخنده ساقه لشکر
برفت زود ز نزدیک ما و نیست شگفت
که زودتر رَود آن چیز کو گرامی‌تر
مه صیام درختی است بار او رحمت
به آب زهد توان خورد هم ز شاخش بر
بزرگوار مها و خجسته ایاما
چه گفت خواهی از ما به خالق اکبر
نداشتیم تو را آنچنان که واجب بود
شدی و ماند حقت خلق را به گردن بر
حقت شناخت که داند چنانکه هست روا
به سرت برد که داند چنان که برد به سر…»
