چندی پیش انجمن صنفی شرکت های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته، گزارشی در خصوص عملکرد شبکه حمل و نقل ریلی در فصل زمستان 1400 منتشر کرد که نشان دهنده افت دوباره عملکردی راه آهن کشور بود. طبق این گزارش، میزان تن کیلومتر حمل بار ریلی در سال 1400 با 14.7 درصد افت نسبت به سال 1399، به 29 میلیارد تن کیلومتر محدود گردید. این در حالیست که میزان مسافر جابجا شده در این سال نسبت به سال 1399، با افزایش 116 درصدی از 5 به 11 میلیارد نفر کیلومتر افزایش پیدا کرد.
لازم به ذکر است که افزایش میزان جابجایی مسافر در شبکه حمل و نقل ریلی کشور، نه به واسطه عملکرد مطلوب شبکه، بلکه به واسطه کاهش چشمگیر میزان تقاضای مسافری، اتخاذ ممنوعیت ها و پروتکل های بهداشتی ناشی از اوج گیری بیماری کرونا و در نتجه کاهش چشمگیر حجم مسافر جابجا شده در سال 1399 بود. به طوری که در دو سال پیش از آغاز همه گیری کرونا، میانگین عملکرد جابجایی مسافر از طریق شبکه حمل و نقل ریلی کشور، بالغ بر 15.2 میلیارد نفر کیلومتر بود.
شکسته شدن رکورد 100 ساله ترانزیت ریلی در سایه کاهش عملکرد داخلی
از سوی دیگر، با افزایش قیمت جهانی عرضه گوگرد و افزایش تقاضای ترانزیت گوگرد کشور ترکمنستان از طریق شبکه ریلی ایران، حجم عملکرد ترانزیت ریلی کشور افزایش چشم گیری یافت و از رقم 2.22، 0.63 و 0.909 میلیارد تن کیلومتر در سال های 1397، 1398 و 1399 به میزان 2.9 میلیارد تن کیلومتر در سال 1400 بالغ گردید. از همین رو، سید میعاد صالحی، مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری لسلامی ایران، این آمار را نشان دهنده موفقیت شرکت راه آهن در شکستن رکورد 100 ساله ترانزیت ریلی قلمداد کرد. با این وجود بعضی از کارشناسان و ذینفعان صنعت حمل و نقل ریلی معتقدند که در سال گذشته راه آهن حمل بار و مسافر داخلی را فدای جابجایی بار ترانزیتی کرده است.
با نگاهی به آمار عملکرد تن کیلومتر جابجایی بار، نفر کیلومتر حمل مسافر و تن کیلومتر جابجایی بار ترانزیتی در بازه زمانی 1397 تا 1400، درک این مساله ساده خواهد بود که مجموع عملکرد شبکه ریلی کشور که در سال 1397 رکورد به جا گذاشته بود، طی سال های 1398 و 1399 کاهشی جدی را تجربه کرده است و در سال اخیر، روند کاهشی آن متوقف گردیده است. اما هنوز شاهد افت 16.2 درصدی مجموع عملکرد ریلی نسبت به سال 1397 هستیم که جبران آن، مسیری سخت اما ممکن را پیش پای تیم جدید مدیریتی راه آهن گذاشته است.
| 1397 | 1398 | 1399 | 1400 | |
| جابجایی بار داخلی
(میلیارد تن کیلومتر) |
34.85 | 33.14 | 35.05 | 29.88 |
| جابجایی مسافر
(میلیارد نفر کیلومتر) |
15.23 | 15.18 | 5.10 | 11.03 |
| جابجایی بار ترانزیتی
(میلیارد تن کیلومتر) |
2.22 | 0.66 | 0.909 | 2.90 |
| مجموع عملکرد
(واحد حمل ریلی) |
52.3 | 48.98 | 41.05 | 43.81 |
در همین رابطه محمدجواد شاهجویی؛ کارشناس حوزه حمل و نقل در گفتگو با خبرگزاری دانشجو عنوان کرد: در 20 سال گذشته وقتی به نمودار عملکرد شبکه حمل و نقل ریلی کشور نگاه می کنیم، همواره شاهد بهبود عملکرد شبکه نسبت به سال قبل بوده ایم. هر چند در بعضی از سال ها کاهش عملکردی در حد 1 الی 2 درصد هم وجود داشته اما از حیث سقوط عملکردی، سال های 1398 و 1399 را می توان به عنوان سیاه ترین سال هایی دانست که تا کنون شبکه ریلی کشور به خود دیده است.
لکومتیو؛ چالش اساسی این سال ها
وی افزود: یکی از مهمترین دلایل کاهش این چنینی عملکرد شبکه ریلی، مساله دیزل و کشنده های ریلی بوده است. فارغ از اینکه مقصر وضعیت امروز چه کسی است، آنچه مهم است این است که در حوزه لکومتیو سال های سختی را پشت سر گذاشته ایم به طوری که نه تنها راه آهن در این سال ها و به واسطه شرایط بد اقتصادی نتوانسته است ناوگان لکومتیو خود را گسترش دهد، بلکه بیش از 100 کشنده ریلی در دو سال گذشته به واسطه شرایط بد تعمیر و نگهداری از حیز انتفاع خارج شدند.
شاهجویی ادامه داد: بدون شک مساله لکومتیو مساله روز و بغرنج شبکه ریلی کشور است و حل آن نیازمند تلاش ویژه است. اما باید این نکته نیز مورد اهمیت واقع شود که ریشه استفاده غلط از کشنده های ریلی و آماده به کاری پایین این کشنده ها، مساله بهره برداری غلط دولتی از شبکه ریلی و ادوات و ناوگان ریلی کشور است.
مساله لکوموتیو باید با ورود بخش غیردولتی مرتفع شود
این کارشناس حمل و نقل تاکید کرد: یکی از مهمترین راهکارهای برون رفت از شرایط فعلی لحاظ کردن تمهیداتی است که به واسطه آن، صنایع عمده و بزرگ استفاده کننده از شبکه ریلی، اقلا برای جابجایی بار خود، به سرمایه گذاری در خرید کشنده های ریلی جدید اقدام کنند. در ازای این اقدام نیز شرکت راه آهن تسهیلاتی برای حمل بار این شرکت ها لحاظ نماید و یا از محل حق دسترسی آتی بارهای مربوط به سرمایه گذاران، هزینه انجام شده برای کشنده جدید را مستهلک نماید.
وی تاکید کرد: مطلوب ترین مدل اقدام نیز اعطای حق بهره برداری از لکومتیوهای خریداری شده توسط بخش غیردولتی به همین بخش است تا علاوه بر افزایش جذابیت سرمایه گذاری برای صنایع بزرگ و مادر، گامی مهم رو به اصلاح ساختار حکمرانی شبکه ریلی در جهت نیل به اهداف قانون خصوصی سازی راه آهن برداشته شود.
