پس از نامگذاری امسال به عنوان سال تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین بحث‌های متعددی میان مسئولین، کارشناسان و فعالان اقتصادی در مورد ابعاد مختلف حمایت از شرکت‌های دانش بنیان شکل گرفت. از آنجا که به گفته کارشناسان این موضوع می‌تواند چرخشی تاریخی برای اقتصاد ایران باشد، جهت گیری های سیاستی اهمیت ویژه ای پیدا می‌کند. اما مسئله مهمی که نباید مغفول ماند هشدار رهبری در خصوص پول پاشی به این شرکت‌ها است که می‌تواند آثار سو اقتصادی را نیز در بر داشته باشد.
در همین راستا یکی از پررنگ‌ترین وعده‌هایی که از ابتدای سال داده شده است، وعده‌هایی از جنس حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی بوده است. بانک‌های دولتی به نوبت برای اعطای تسهیلات اعلام آمادگی کردند و برنامه‌های خود را ارائه دادند.
در قانون بودجه ۱۴۰۱ هر کجا اسم دانش‌بنیان آمده است، حمایت از دانش بنیان‌ها صرفاً معادل پرداخت تسهیلات از محل‌های مختلف بیان شده است. به طور مثال در تبصره ۱۶( تسهیلات تکلیفی) همچنین قانون بودجه سال جاری، بانک مرکزی را مکلف کرده تا از طریق بانک‌های عامل معادل پنج هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق اختصاص دهد.
سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هم از اختصاص ردیف اعتباری ۴ هزار میلیاردتومانی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، کمک‌های بلاعوض و تسهیلات کم بهره در سال ۱۴۰۱ خبر داد.
براساس اعلام رئیس کل بانک مرکزی، در ۱۰ ماهه سال گذشته بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان تخصیص داده شد که نسبت به سال قبل از آن، بیش از ۱۰۰ درصد رشد داشته و حدود ۱۲۰۰ شرکت دانش بنیان توانستند از منابع مالی بانک‌ها استفاده کنند.
این تسهیلات از طریق صندوق پژوهش و فناوری معاونت علمی فناوری ریاست جمهور و صندوق‌های وابسته اعطا می‌شود و متشکل از تسهیلات مالی، ضمانت نامه، سرمایه گذاری و توانمند سازی (کمک بلاعوض) است.
با این وجود به نظر می‌رسد آنقدر که سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در تسهیلات بانکی پررنگ است، در رشد تولید ناخالص موفق نبوده است، بنابراین بایستی در سیاست‌ها و ساز و کارهای اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش بنیان تجدید نظری صورت گیرد تا شاهد پول پاشی به اسم حمایت از دانش بنیان‌ها نباشیم.
کارشناسان حوزه دانش‌بنیان معتقدند هرچند برخی از این شرکت‌های نوپا در ابتدای کار به حمایت‌های مالی نیاز دارند ولی نباید توجه و تمرکز مسئولین به این موضوع منعطف باشد و دلیل اصلی عدم توسعه شرکت‌های دانش بنیان در ایران را باید در موضوع دیگری جستجو کرد، موضوعی که رهبر معظم انقلاب هم در سخنرانی یکم فروردین به آن اشاره کردند و فرموندند: پول پاشی و بی ملاحظه عمل کردن در حمایت از تولید به جایی نمی‌رسد.
نکته‌ای که سورنا ستاری، معاون علمی فناوری رئیس جمهور هم به آن اذعان دارد و می‌گوید: اقتصاد دانش بنیان پول پاشی نفت نیست، بلکه آنچه آن را سرپا نگه می‌دارد اکوسیستم کارآفرینی است و تسهیلات شاید آیتم پنجم یا ششم برای اقتصاد دانش بنیان است.
وی اضافه می‌کند: امروز تسهیلات به صورت وسیع به شرکت‌های دانش بنیان داده می‌شود اما مهمتر از تسهیلات، اکوسیستمی است که باید در شرکت‌های دانش بنیان فعال شود که بخشی از آن به مجوزهای کسب و کار بر می‌گردد.
دو اشکال بزرگ پول‌پاشی به نام دانش‌بنیان‌ها / بیشتر نیازمند بازار هستیم تا تسهیلات
در همین رابطه سلمان قربانی زاده، دبیر انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت نفت با اشاره به اینکه پول‌پاشی در حمایت از دانش‌بنیان‌ها چند مشکل اساسی را به وجود میاورد گفت: یک موضوعی که تجربه شده و نباید مجدداً تکرار شود این است که در سال‌های گذشته گفتند که ما در پرداخت وام و وثیقه و…ساده می‌گیریم. نتیجه این بحث این شد که تعداد زیادی به منظور سوءاستفاده وارد شدند و با توجه به سوددهی بازارهایی مثل ارز و سکه وام‌های دانش بنیان را می‌گرفتند و بخشی از آن، یا همه اش را وارد این بازارها می‌کردند.
وی افزود: پس از آن آمدند از طریق ارزیابی و وثیقه فرایندش را سخت می‌کنیم که حتماً به شرکت‌های دانش بنیان اصابت کنند. پس از آن متقاضیان خیلی کم شدند ولی مشکل وثیقه پیش آمد. الان وثیقه ای که می‌خواهند اولاً باید ملکی باشد و ثانیاً سهل البیع باشد. از همین جهت ما می‌گوئیم خیلی خوب است که ارزیابی سخت و قطره چکانی باشد ولی آن وثیقه به نحوی باشد که شرکت دانش بنیان بتواند تأمین کند. یعنی مثلاً تجهیزات را بتوان وثیقه قرار داد یا قرارداد را بتوان وثیقه قرار داد. شیوه‌هایی که در تمام دنیا به کار گرفته می‌شود.
این فعال حوزه دانش بنیان ادامه داد: نکته بعدی این است که تسهیلاتی که داده می‌شود باید دید این شرکت چقدر می‌تواند برگرداند. به طور مثال ما خودمان در سال‌های گذشته مبلغی از صندوق نوآوری شکوفایی وام گرفتیم ولی در بازپرداخت آن دچار مشکل شدیم تا جایی که منزل پدری بنده در معرض وثیقه شدن بانک قرار گرفت.
وی افزود: دلیل آن هم این بود که بعد از آنکه ما تجهیزات را خریدیم و قطعه را تولید کردیم، شرکت ملی نفت از یک شرکت خارجی خرید کرد. حتی وقتی با پیگیری از دفتر وزیر آنها را متقاعد کردیم که از شرکت‌های داخلی خرید کنند باز هم با تأخیر پول را پرداخت کردند که اینها موجب ضرر شد.
قربانی زاده با بیان اینکه همین الان کسی از بودجه چند هزار میلیاردی حمایت از دانش بنیان‌ها در قانون بودجه استقبال نکرده است، گفت: شرکت‌ها بیشتر نیازمند بازار هستند تا تسهیلات. در واقع پول می‌خواهند ولی از آن مهتر این است که محصولاتشان را کسی بخرد.
دبیر انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت نفت گفت: مشکلی که برای عدم خرید تضمینی از شرکت‌های داخلی وجود دارد این است اصلاً شرکت ملی نفت نمی‌داند محصولاتی که می‌خواهد را چه شرکت‌های ایرانی تولید می‌کنند. در بقیه صنایع هم همینطور است. به همین دلیل ایجاد یک سامانه اطلاعاتی نیاز سنجی به منظور ارتباط با شرکت‌های دانش بنیان داخلی در صدر نیازهای ما است.
تسهیلات بانکی اولویت نیست / تغییر رویه‌ای رخ می‌دهد؟
طبیعتاً هر تولیدی که بازده و صرفه اقتصادی نداشته باشد و بازاری برایش فراهم نباشد، در رقابت با رقیبان بزرگ خارجی محکوم به شکست است. اگر این مسیر درست نشود هر منابع مالی هم که تزریق نشود را با خود از بین خواهد برد.
به نظر می‌رسد با توجه به آفت‌های پول‌پاشی به نام‌های مختلف از جمله دانش‌بنیان ها و کارآفرینی و…تغییر رویه‌ای در سیاستگذاری در حال شکل گرفتن است.
در همین باره علی صالح آبادی، رئیس کل بانک مرکزی از تخصیص اعتبارات هدفمند برای رونق تولید صحبت می‌کند و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین کارهای بانک‌ها توجه به دو مقوله اعتبار و ضمانت است، یعنی لزومی ندارد حتماً پول به تولید تخصیص دهیم بلکه می‌توانیم ضمانت دهیم.
وی برای شفاف شدن موضوع مثالی می‌زند و می‌گوید: برای مثال یک شرکت خودروساز نیاز به پول دارد و به بانک مراجعه می‌کند که پولی بابت سرمایه در گردش دریافت کند و آن را به یک شرکت فولادی بدهد تا مواد مورد نیاز تولید خودرو را دریافت کند؛ این شرکت خودروساز می‌تواند به جای اینکه از بانک پول بگیرد و به شرکت دیگر دهد، نزد بانک تضمین بگذارد و اوراق بگیرد و به شرکت دیگر اوراق دهد؛ این اوراق می‌تواند جای پول به گردش در بیاید. یعنی می‌توان با پول کمتر تولید را به حرکت درآورد.
در پایان لازم به تأکید است تسهیلات بانکی در اولویت‌های شرکت‌های دانش بنیان نبوده و نیست. نیازهای شکل گیری اقتصاد دانش بنیان حوزه تولید مشخص و راهکارهای آن مشخص‌تر است. از جمله این نیازها می‌توان به تضمین بازارهای داخلی و قرارداده
