با آغاز جنگ غزه مهم‌ترین پرسش‌های امنیتی مقامات مصر آینده کنترل خطوط مرزی و امکان سنجی مهاجرت گسترده شهروندان فلسطینی به صحرای سینا بود. تحقق یا عدم تحقق هر یک از موارد فوق می‌تواند پیامدهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی ویژه برای قاهره در پی داشته باشد. تشدید برخورد نظامی میان نیروهای مرزی دو طرف نشان دهنده هوشیاری طرف مصری برای جلوگیری از تکرار فجایع تاریخی همچون کوچ اجباری ساکنان فلسطین به هزینه کشورهای همسایه است.
هفتم مه هنگامی که تانک‌ها و ماشین‌های زرهی ارتش اسرائیل به سمت نوار مرزی و اشغال محور فیلادفیا به حرکت درآمد، مرز رفح به عنوان تنها معبر عبور زمینی کمک‌های بشردوستانه به سمت غزه بسته شد! مقامات اسرائیلی پس از استقرار در این منطقه مدعی شدند که ۲۰ تونل قاچاق سلاح را کشف کردند. نکته جالب توجه آن است که مقامات دو طرف یکدیگر را مقصر و عامل اصل بسته شدن این نقطه حیاتی معرفی می‌کنند. تل‌آویو معتقد است مصر برخلاف توافق کمپ دیوید و سال ۲۰۰۵ به تعهد مرزی مبنی بر جلوگیری از قاچاق انسان- سلاح به باریکه غزه عمل نکرده است.؛ بنابراین رژیم حق دارد تا با استقرار نیروهای خود در این نوار مرزی جلوی شریان انتقال سلاح به داخل منطقه را بگیرد. در سوی مقابل مقامات قاهره ضمن رد ادعا طرف اسرائیلی مدعی است که طی سال‌های اخیر صدها تونل مخفی قاچاق سلاح را در صحرای سینا از بین برده و با ایجاد پنج لایه حفاظتی عملاً جلوی انتقال هرگونه سلاح یا ماده منفجره به غزه را گرفته است. مقامات دولت السیسی اعلام کردند تا زمانی که رفح توسط نیرهای فلسطینی اداره نشود این گذرگاه را باز نخواهند کرد. در واکنش به این درخواست تل‌آویو خواسته قاهره را مشروط به استقرار نیروهای بین‌المللی پذیرفته است.
استقرار تانک‌های اسرائیلی در نوار مرزی رفح
بازگشت عقربه قطب‌نمای تحولات غزه به سمت «تفاهم» و بازگشایی مجدد گذرگاه رفح نشان دهنده تشدید فشارهای بین‌المللی؛ به ویژه آمریکا بر تل‌آویو و قاهره است. به گزارش «تایمز اسرائیل» ظاهراً قرار است تا نشستی سه‌جانبه میان مقامات اسرائیلی- مصری با میانجی گری دولت آمریکا به موضوع آینده وضعیت مرزی در غزه پرداخته شود. ظاهراً این نشست در قاهره برگزار شده و نماینده طرف آمریکایی تری وولف مدیر ارشد خاورمیانه در شورای امنیت ملی کاخ سفید خواهد بود. یکی از ایده‌های برجسته برای حل‌وفصل این مناقشه مرزی استقرار نیروهای فلسطینی خارج از جنبش حماس در نوار مرزی و مدیریت موقت گذرگاه رفح پس از عقب‌نشینی ارتش اسرائیل است. برخی تحلیلگران معتقدند اضافه شدن طرف آمریکایی به مذاکره قاهره- تل‌آویو با هدف متقاعد کردن مقامات مصری برای تشدید کنترل‌های مرزی و حتی ساخت دیواری مشابه با دیوار بین اسرائیل- غزه است.
شهادت سرباز مصری در درگیری با نیروهای رژیم صهیونیستی
مهم‌ترین ترس مصر در مسیر بازگشایی گذرگاه و همکاری امنیتی با آمریکا- اسرائیل، واکنش احتمالی افکار عمومی است. مردم مصر، فارغ از دیدگاه «اسلامی»، «پان عربی» و حتی تکنوکرات نسبت به آرمان فلسطین و «تهدید وجودی» رژیم صهیونیستی دیدگاه بسیار محکم و پایداری دارند. شاید اگر کمک‌های مالی- تسلیحاتی واشنگتن به ارتش مصر نبود، قاهره برای جلب نظر افکار عمومی بیش از پیش از موقعیت به وجود آمده در جنگ غزه استفاده و سعی می‌کرد تا تبدیل به قهرمان مبارزه با اسرائیل در خاورمیانه و جهان اسلام شود. درگیری هفته گذشته میان نیروهای مرزی مصر و رژیم صهیونیستی که موجب به شهادت رسیدن مرزبان مصری شد، نشان امتداد نفرت مردم سرزمین اهرام از «فرعون جدید» و حساسیت مقامات مصری در خصوص عبور اسرائیل از خطوط قرمز ترسیم شده است.
بایدن با ارائه طرح جدید به دنبال برقراری آتش‌بس در غزه است
فراتر از تحولات جاری در رفح، دولت بایدن قصد دارد تا با ارائه طرح جامع سه مرحله‌ای زمینه توقف جنگ در غزه، تبادل اسرا و ارسال کمک‌های بشردوستانه از مرز مشترک غزه- مصر است. مرحله نخست این طرح شش هفته است و در این جریان قرار است تا آتش‌بس کامل برقرار شود. در این مرحله ارتش اسرائیل از نقاط پرجمعیت عقب‌نشینی کرده و ساکنان شمال غزه اجازه بازگشت به خانه‌هایشان را پیدا خواهند کرد. روزانه ۸۰۰ کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه وارد غزه خواهد شد. مهم‌ترین رخداد در مرحله نخست آتش‌بس آزاد شدن بخشی از اسرای اسرائیلی در مقابل صدها هزار اسیر فلسطینی است. در مرحله دوم فرآینده تبادل اسرا تکمیل و در نهایت طرفین بازسازی بزرگ باریکه غزه را آغاز خواهند کرد. عملیاتی شدن طرح بایدن این امکان را در اختیار نتانیاهو قرار خواهد داد تا با بیرون آمدن از فشار افکار عمومی، همسایگان عرب و سازمان‌های بین‌المللی بتواند برای دور نهایی پاکسازی در غزه آماده شود بی‌آنکه تضمین قابل توجهی برای توقف جنگ در منطقه ارائه دهد. بایدن درحالی از جامعه جهانی می‌خواهد تا حماس را برای تن دادن به این بسته پیشنهادی تحت فشار قرار دهد که تل‌آویو هیچ تعهد مشخصی برای اتمام پایدار جنگ و پذیرش حماس در آینده سیاسی فلسطین نداده است!
پیشنهاد اخیر بایدن بدون فهم تشدید تنش مرزی میان اسرائیل- مصر، حکم دادگاه لاهه و تشدید احساسات ضداسرائیلی در سراسر جهان قابل فهم نیست. تاکید نتانیاهو و اعضای کابینه وی بر ادامه جنگ تا نابودی حماس موجب به خطر افتادن نظم آمریکایی در منطقه ایندوپاسفیک شده است. اگر اسرائیل نتواند پاسخ روشن و فراگیری نسبت به آینده غزه و در مرحله‌ای بالاتر دولت فلسطین ارائه دهد ممکن است کشورهای عربی از نظم آمریکایی فاصله گرفته و وارد زنجیره ارزش چینی- روسی شوند. گفتگوهای چینی- عربی در پکن و تاکید بر لزوم پایان یافتن جنگ در غزه پالس مشخصی برای دولتمردان آمریکایی در خصوص نتیجه نهایی مناقشه فلسطین است. نخستین پیامد دور شدن واشنگتن از مدار کشورهای عربی تشدید تنش‌های سنتی میان مصر، اردن و سوریه و انزوای متحد راهبردی غرب در شرق مدیترانه خواهد بود.
محمد بیات
