مصرف انرژی به عنوان یک عامل تولید مهم, می تواند نقش موثری در رشد اقتصادی داشته باشد؛ از این رو بررسی رابطه مصرف انرژی و رشد اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ اگر خواهان افزایش رشد اقتصادی هستیم باید به مرور زمان یارانه انرژی را حذف کنیم.
وضعیت مصرف انرژی در ایران همواره مورد نقد اکثر کارشناسان و تحلیلگران حوزه انرژی بوده است. در تحلیل وضعیت مصرف انرژی یک کشور یا یک منطقه پارامترهای بسیاری تاثیرگذار هستند که حتما باید به صورت جامع و کامل مورد بررسی قرار گیرند.
یکی از پارامترهای تاثیرگذار در تحلیل وضعیت مصرف انرژی را قیمت انرژی است. نرخ انرژی در شرایط فعلی و در ایران تقریبا به عنوان اصلی‌ترین عنصر تحلیل کارشناسان محسوب می‌شود. تقریبا همیشه خبرهایی درباره میزان یارانه انرژی در ایران، تعرفه انرژی در ایران، مقایسه یارانه انرژی در ایران با سایر نقاط جهان و … در منابع خبری به چشم می‌خورد. بنابراین اصلی‌ترین و حتی تنها راهکاری که توسط بسیاری از کارشناسان برای بهبود وضعیت مصرف انرژی مطرح می‌شود، اصلاح قیمت است که با عباراتی چون حذف یارانه انرژی یا آزادسازی تعرفه‌های انرژی در فضای رسانه‌ای به چشم می‌خورد.
نرخ پایین، مصرف بالا
در این که قیمت انرژی یکی از پارامترهای تاثیرگذار بر مصرف انرژی است، هیچ شکی وجود ندارد. در پایین بودن تعرفه‌های انرژی به خصوص برق نیز تقریبا همه کارشناسان نظر یکسانی دارند. به طوری‌که یکی از دلایل اصلی بدهی وزارت نیرو که یکی از بدهکارترین وزارتخانه‌های کشور به حساب می‌آید، این است که طبق محاسبات، میانگین تعرفه برق در کشور از هزینه تمام‌شده برای تولید برق کمتر است.
مصرف انرژی در کشور چهار وجه دارد که تنها یکی از آنها قیمت انرژی است، این مسئله سه وجه دیگر دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. البته نمی‌توان این وجوه را از یکدیگر جدا دانست زیرا این وجوه روابط سیستمی پویایی با یکدیگر دارند و هر یک از آنها روی دیگری تاثیر خواهد داشت. به عنوان مثال با افزایش قیمت انرژی فرهنگ مصرفی در کوتاه مدت تغییر خواهد کرد و در بلندمدت سطح تکنولوژی وسایل مصرف‌کننده انرژی نیز دچار تغییر خواهد شد. اما اگر هر یک از این وجوه به دقت بررسی نشود، ممکن است این حلقه تاثیرات دچار مشکل شود و اقدامات انجام شده پس از مدتی تاثیر خود را از دست بدهند.
حل مسئله مصرف نادرست انرژی مستلزم آن است که همه ابعاد به طور کامل و به دقت مورد بررسی قرار گیرند تا اقدامات انجام شده در هر یک از وجوه نام برده شده بیشترین تاثیر ممکن را داشته باشند. مسئله‌ای که در سال‌های اخیر به درستی اتفاق نیفتاده است و کارشناسان و مسئولین در هر بازه زمانی تنها روی یک وجه متمرکز شده‌اند. به عنوان مثال حدود ۱۰ سال پیش تمرکز روی اصلاح فرهنگ مصرفی از طریق تبلیغات بود.
در سال‌های اخیر نیز توجه ویژه‌ای به اصلاح قیمت انرژی شده است به طوری‌که برخی کارشناسان اعتقاد دارند که با اصلاح قیمت انرژی همه مسائل دیگر خود به خود حل خواهند شد. اما اگر قیمت انرژی آزاد شود مسائل و مشکلاتی بوجود خواهد آمد که تبعات آن باعث ایجاد فشار اقتصادی بر مردم، مخصوصا قشر ضعیف‌تر جامعه خواهد شد، نکته‌ای که در این تحلیل‌ها مغفول مانده است. به عنوان مثال یکی از این مشکلات، وضعیت نامطلوب ساختمان‌های مسکونی کشور است. به طوری‌که میانگین مصرف انرژی در ساختمان‌های ایران چندین برابر میانگین مصرف انرژی ساختمان‌ها در اروپاست که علت اصلی آن مصالح بی‌کیفیت و رعایت نکردن استانداردهای ساختمان‌سازی در ایران است.
با آزادسازی قیمت انرژی در کوتاه‌مدت وضعیت ساختمان‌های کشور تغییر چندانی نخواهد کرد و در نتیجه اقشار ضعیف‌تر که معمولا در ساختمان‌های غیربهره‌ورتر سکونت دارند فشار بیشتری را از افزایش قیمت انرژی متحمل خواهند شد. حل این مشکل نیازمند یک راه‌حل غیرقیمتی است. به عنوان مثال می‌توان ابتدا تعرفه انرژی را متناسب با وضعیت هر ساختمان تعیین کرد. این کار با اجرای طرح برچسب انرژی ساختمان یا کنتورهای هوشمند قابل اجراست. سپس به نحوی قاعده‌گذاری انجام شود که مردم نسبت به بهبود وضعیت ساختمان‌های خود هر چه سریع تر اقدام کنند. با این روش وضعیت ساختمان‌های کشور به مرور بهبود می‌یابد، همچنین به مرور می‌توان یارانه انرژی را حذف کرد به‌طوری که فشار اقتصادی ناگهانی بر مردم اعمال نشود.
