نعمت‌الله سعیدی منتقد سینما گفت: بخش مهمی از سینمای اجتماعی ما سکولار است و بود و نبود خدا اصلا مورد بحث قرار نمی‌گیرد و برای هنرمند سوال نیست. کسی که از موضع دین از سینما متوقع است باید در باقی بخش‌ها نگاه و ارزش‌های دینی را جاری کند نه صرفا در سینمای تاریخ دین. در سینمای خانوادگی و اجتماعی ما ارزش‌های دینی کاملا مغفول است.
دست خالی تلوزیون در ایام محرم»، «عدم وجود یک اثر شایسته در روایت واقعه عاشورا»،« باز قرار است مختارنامه ببینیم»؟ و.. این‌ها تیترهایی است که هر ساله با نزدیک‌شدن به ایام سوگواری محرم در سایت‌های مختلف خبری و صفحات فرهنگی هنری فضای مجازی جولان می‌دهند. بی آنکه یک قدم پیش از نوشته‌شدن همه این تیترها در نظربگیریم که آیا اساسا مدیوم سینما ظرفیت پرداختن به روایت عاشورا با آن عظمت و شکوه را داراست؟ سینما به عنوان هنری که کمتر از ۲ قرن از پیدایشش می‌گذرد، آیا می‌تواند بستر مناسبی برای روایت واقعه‌ای به قدمت ۱۴ قرن باشد؟ در میز نقد این هفته سرویس فرهنگی بر آن شدیم تا از این نقطه نظر با نعمت الله سعیدی، منتقد و کارشناس سینما گفتو گو کنیم و ببینیم سینما چگونه و با چه رویکردی می‌تواند وقایع دینی را در خود جای داده و آنها را به تصویر بکشاند.
ژانر علمی تخیلی فیلم‌های سینمایی غرب بدون مفاهیم دینی، قابل فهم نیست
سعیدی در نسبت اصل دین و سینما گفت:« دین را نباید مانند یک ژانر در سینما در نظر گرفت چرا که این تعریف دین را محدود می‌کند؛ در حالیکه دین گسترده است از یک ژانر است. دین وقتی در کنار باقی ژانرها مانند اکشن و درام و ..قرار می‌گیرد محدود می‌شود. در واقع ژانر اکشن و علمی تخیلی خود می‌تواند دینی و غیر دینی باشد. آثار برجسته سال های اخیر در ژانر علمی ـ تخیلی غرب کاملا نگاه دینی دارد. در این ژانر کوچک‌ترین نگاهی به ملائکه و فرشتگان و … نیست. این ژانر خارج از دین تعریف نمی‌شود و اگرچه ضد دینی است همچنان نگاهش به اثبات دین درصورگوناگون از فرگشت تا مهبانگ و … است. بنابراین روایت تفکر غربی از جهان غیب، که تاکید بر این دارد که خدا وجود ندارد، کاملا با فیلم‌هایشان در تضاد است؛ چرا که ژانر علمی تخیلی فیلم‌های سینمایی غرب بدون مفاهیم دینی، قابل فهم نیست. انکار پیامبری و انکار معاد در این ژانر مطرح می‌شود.»
سینمای تاریخ دین مخاطب عام را جذب نمی‌کند
سعیدی ادامه داد:«دین گاهی در سینمای دینی با عنوان ژانر تاریخ دین بحث می‌شود مانند سینمایی که به تاریخ قصص پیامبران بپردازد. این سینمای تاریخ دین است اما این نوع پیوند دین و سینما مشکل ایجاد می‌کند و فضا را به سمتی می‌برد که ژانر دینی‌ای شکل می‌گیرد که فقط برای عده‌ای خاص مخاطب داشته باشد؛ مانند شبکه قرآن که قرآن را به صورت جدا و فقط برای عده ای خاص پخش می‌کند.»
هنرمند دغدغه‌مند باید ارزش‌های دینی را در سینمای خانوادگی و اجتماعی جاری کند
این منتقد سینما درباره تفاوت به کارگیری دین در سنیمای تاریخ دین و سینمای اجتماعی و خانوادگی گفت:« نکته مهم‌تر از به کارگیری دین در سینما این است که اصلا شخصی که می‌خواهد در این میدان کار کند برایش سوال است که خدایی وجود دارد یا خیر؟ در واقع کسی که به صورت کلی وجود خدا را باور ندارد و در این زمینه نیز کار نمی‌کند مشکل ما نیست. مساله کسی است که دین باور باشد اما وجود خدا و عالم هستی بعد از مرگش برایش دغدغه نباشد. به همین خاطر عقیده من این است که کسی که می‌خواهد در میدان سینمای دینی کار کند چرا حتما باید تاریخ عاشورا کار کند؟ همین که دو روایت از تبعات بد حجابی تعریف کند کافی است. این روایت، روایت دینی است یا روایتی که حتما از تاریخ دین باشد؟ قطعا ما نافع آثار با ارزش تاریخ دین نیستیم و آثار برجسته‌ای مانند یوسف پیامبر را داشتیم و به دنبال کم ارزش کردن این آثار نیز نیستیم. بلکه صورت مساله دین و نطقه تلاقی دین با دنیا شاید بر سر تاریخ نبوده است و بیش از تاریخ، سیاست و حجاب مطرح بوده است.باید توقع چنین سینمای دینی را داشت.»
سعیدی ادامه داد:«بخش مهمی از سینمای اجتماعی ما سکولار است و بود و نبود خدا اصلا مورد بحث قرار نمی‌گیرد و برای هنرمند سوال نیست. کسی که از موضع دین از سینما متوقع است باید در باقی بخش‌ها نگاه و ارزش‌های دینی را جاری کند نه صرفا در سینمای تاریخ دین. در سینمای خانوادگی و اجتماعی ما ارزش‌های دینی کاملا مغفول است. خیلی اوقات باید دید دین با چه تعریفی باید با سینما مواجع شود.»
رقبای سینمایی ما در کشورهای عربی وترکیه با وجود مخاطب زیاد، کاملا طبق مبانی دینی ما عمل می‌کنند
سعیدی با اشاره به سنی بودن ابن عربی و شایعات در مورد ایشان گفت:« ایشان معتقد بوده که خلیفه دوم نیز مقام عصمت داشته است. این در نگاه اول این طور به نظر می‌رسد که ایشان یک سنی افراطی است اما در نگاه دوم می‌بینیم تقیه هوشمندانه‌ای به خرج می‌دهد، چرا که به مصداق این قضیه کاری ندارد. توجه‌اش بر این است که مقام عصمت مورد پذیرش هست یا خیر. در واقع این گونه بدون در نظر گرفتن مقام خلیفه اول یا دوم، بر پذیرش مقام عصمت تاکید می‌کند و به همین طریق به مردم می قبولاند که مقام عصمت برای ائمه نیز باید در نظر گرفته شود. بنابراین عربستان سعودی در تلاش است بگوید معاویه یک خلیفه سیاستمدار و شجاع است و مطرح کردن همین باعث می شود قافیه را ببازد چرا که سیاست مدار بودن و شجاع بودن ملاک نیست پذیرش مقام عصمت مهم است و این یعنی مبانی را از ما می‌پذیرد و در جزئیات تغییر ایجاد می‌کند. در حالیکه اصل قضیه مبانی است و تغییر در جزئیات ملاک چندانی ندارد. موفقیت سریالی چون یوسف پیامبر(ص)و و سریال مختارنامه و .. در این امر اثرگذار بوده است.
گاهی رویکرد دینی آثار سینمایی در ژانر اجتماعی و خانوادگی مهم‌تر از موضوع دینی آنها است
منتقد سینما در پایان دیالکتیک دو نوع دین را عنوان کرد و افرود:« گاهی موضوع دین است و گاهی رویکرد ما دین است. سریال مختارنامه هم موضوع دینی هم رویکرد دینی دارد. طبیعی است که وقتی موضوع دین است رویکرد هم باید دینی باشد. در باقی آثار نیز اگر موضوع دینی نداریم باید رویکرد دینی اهمیت داشته باشد.»
وی با اشاره به رویکرد عقل و قلب در این دیالکتیک گفت:«. گاها در فیلم‌ها می‌بینیم که نشانی از دین نیست اما لحظه مرگ طوری به تصویر کشیده می‌شود که مخاطب را به فکر وامی‌دارد و همین مرگ‌آگاهی یک رویکرد دینی است. اما گاهی نیز الم و المان‌های عاشورایی در حد دکور صحنه و اکسسوار عمل می‌کنند و کارکردی در موضوع فیلم ندارند. در این صورت کارگردان از مفاهیم دینی تنها در حد زینت بخش صحنه استفاده کرده است. رویکرد ما حذف این المانها نیست چرا که بر سر حذف همین المانها از زندگی روزمره مردم در فیلم‌ها جای بحث وجود دارد اما کارکرد زینتی داشتن آن نیز در سینما مورد قبول نیست.»
الهه زواره‌ئیان
