تعاونی ‌ها سازمان ‌های رسمی هستند که به ‌منظور دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی در جامعه تشکیل می ‌شوند. ضرورت ایجاد تعاونی ‌ها و تقویت آن ها را می‌ توان در تحقق اهدافی همچون پویایی اقتصاد کشور، محرومیت ‌زدایی،کاهش فقر، ایجاد اشتغال پایدار در قالب واحدهای کوچک و بسط عدالت اجتماعی در جامعه دانست. با توجه ‌به چالش ‌ها و مسائلی که پیرامون تعاونی ‌ها وجود دارد، نظارت دقیق بر عملکرد تعاونی ‌ها و حمایت از این تشکل ­ها باید در دستور کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

با عنایت به نام‌ گذاری سال ۱۳۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به نام «جهش تولید» و مزیت ‌های گسترده اقتصاد تعاون در ایجاد اشتغال، تولید، توزیع عادلانه ثروت و کاهش و رفع فقر، شناسایی برخی اهداف در جهت تحقق دستیابی به موارد مذکور، امری ضروری و مهم است. از همین رو در این نوشتار قصد بر آن است تا ضمن اشاره به برخی اهم کارکردهای تعاونی ها (اشتغال و تولید) و عمده ترین چالش های پیش روی بخش تعاون کشور، مهم ترین اهداف استراتژیک و راهبردهای اساسی جهت دستیابی به آنها در راستای احیای هر چه بیشتر تعاونی ها در کشور تشریح شود.

برخی از مهم ‌ترین کارکرد ها و چالش ‌های پیش روی تعاونی ها

تعاونی ها کارکردهای بسیاری در اقتصاد کشور دارند. همچنین با وجود کارکردها و مزایای فراوان با چالش های بسیاری نیز مواجه هستند. لذا در این بخش به برخی از این کارکردها و چالش ها اشاره می شود.

مهم ترین کارکردهای تعاونی ها

تعاونی ‌ها به ‌عنوان موسسات اقتصادی با توجه ‌به دارا بودن برخی مزایا می‌ توانند نقش مهمی در جهش تولید و ارتقای اقتصاد کشور ایفا کنند. از این مزایا می ‌توان به «انعطاف ‌پذیری بیشتر»، «پاسخگویی سریع ‌تر به تحرکات بازار»، «پایین بودن حجم سرمایه‌ گذاری»، «تنوع و گستردگی فعالیت‌ ها در گستره سطح کشور در کنار مالکیت شاغلین بر کار و سرمایه خود» نام برد. در کشور سهم بنگاه ‌های کوچک و متوسط در تولید ناخالص داخلی به دلیل انحصارات پیدا و پنهان و بنگاه‌ داری بخش دولتی و شبه ‌دولتی در کشور ناچیز است. لیکن بخش تعاون با توجه‌ به مزایای مذکور، می‌ تواند نقش مهمی در ایجاد اشتغال ارزان ‌قیمت در قالب بنگاه ‌های کوچک و در فرایند رشد و توسعه اقتصادی ایفا کند. تعاونی‌ های تولیدی ضمن تجمیع سرمایه ‌های اندک اعضا، قادرند اعتبار مالی قابل‌ توجهی را در خدمت تولید و اقتصاد کشور قرار دهند که انجام آن از عهده تک ‌تک افراد جامعه خارج است. لازم به اشاره است افزایش تولید از این طریق، توجه به بازاریابی و فروش محصولات را نیز می ‌طلبد.

چالش های پیش روی تعاونی ها

همچنین تعاونی ‌ها به ‌عنوان موسسات اقتصادی با چالش‌هایی نیز رو به رو هستند که با شناخت آن ها می ‌توان راه برای حضور فعال و تاثیرگذار آن ها باز نمود. در این بخش به عمده‌ ترین چالش ‌های پیش روی بخش تعاون پرداخته شده است. از این چالش ‌ها می‌ توان به «عدم ذهنیت صحیح و مثبت از کارکرد تعاونی ‌ها در سطوح حاکمیتی و غیرحاکمیتی»، «عدم همکاری جدی دولت با بخش تعاونی»، «فقدان هماهنگی و برنامه ‌ریزی کلان در عرصه تعاونی ‌ها»، «فقدان نیروی متخصص و خبره مکفی»، «محدودیت در ابزارهای نظارت بر عملکرد تعاونی ‌ها» و «ضعف نظام حمایت مالی و اعتباری از تعاونی ‌ها به‌ویژه از سوی بانک ‌ها» اشاره کرد.

مهم ترین اهداف استراتژیک تعاونی ها و راهبردهای دستیابی به آن ها

در این بخش به مهم ‌ترین اهداف استراتژیک و راهبردهای دستیابی به آن ها در جهت ارتقای بخش تعاون کشور پرداخته می ‌شود:

• تبیین عملیاتی سهم ۲۵ درصدی بخش تعاون در اقتصاد کشور: توجه جدی مسئولان به توسعه و حمایت از تعاونی‌ ها بر اساس مزیت ‌های منطقه ‌ای و افزایش بهره ‌وری به ‌واسطه عقد تفاهم میان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان ملی می ‌تواند راهبرد مناسبی در جهت دستیابی به هدف مذکور باشد. هم چنین برقراری ارتباط و پیوند با فعالان اقتصادی خارج از کشور و برپایی نمایشگاه و ایجاد مراکز تجاری در کشور هدف بسترهای لازم برای صادرات محصولات را فراهم می‌کند؛
• تبیین عملیاتی چگونگی ارائه تسهیلات حمایتی به بخش تعاون: به ‌منظور ارائه تسهیلات حمایتی از بخش تعاون، راهبردهایی از قبیل تخفیف حق بیمه و مالیات ‌ها و حذف هرگونه اضافه دریافت از جانب مسئولان می ‌تواند به بهتر شدن عملکرد تعاونی ‌ها کمک کند. هم چنین دولت می ‌تواند با اختصاص تسهیلات قرض‌ الحسنه بانک‌ ها و موسسات مالی و اعتباری، افزایش سرمایه بانک توسعه تعاون و ایجاد صندوق ضمانت سرمایه گذاری، تعاونی ها را در مسیر توسعه یاری کند.

جمع بندی

تعاونی ‌ها به‌ عنوان موسسات اقتصادی می ‌توانند با استفاده از ظرفیت ‌ها و توانمندی ‌های اقشار مردم در جهت ریشه ‌کنی فقر، ایجاد اشتغال، بهبود فضای کسب‌ و کار و افزایش رفاه عمومی گام‌ های اساسی بردارند. تعاونی ها کارکردهایی همچون «انعطاف ‌پذیری بیشتر» و «پاسخگویی سریع ‌تر به تحرکات بازار» دارند. در مقابل با چالش هایی مانند «عدم همکاری جدی دولت با بخش تعاونی» و «فقدان هماهنگی و برنامه ‌ریزی کلان در عرصه تعاونی ‌ها» رو به رو هستند. نگاه محدود به نقش و کارایی بخش تعاون در شکوفایی و رونق بخشیدن اقتصاد کشور در طول سال‌ های متمادی شاید به منزله یکی از مهم ‌ترین دلایل اصلی عدم شکوفایی این بخش در اقتصاد کشور می ‌تواند مورد توجه باشد؛ لذا با رفع چالش‌ های پیش روی بخش تعاون و ارائه تسهیلات حمایتی و به رسمیت شناختن جایگاه تعاونی ‌ها می ‌توان آن ها را در دستیابی به اهدافشان یاری نمود.