محمد حسین ادیب بر این باور است که در مقایسه صادرات 8 محصول انرژی پایه از سال 1384 تا 1401، صادرات این فرآورده ها نه تنها با تحریم کاهش نیافته بلکه ٣٨ درصد هم رشد داشته است.
او معتقد است که از آغاز دولت جدید همه پول صادرات انرژی قابل استفاده است. هزینه انتقال پول صادرات انرژی قبل از تحریم سه در هزار بود و اکنون 8 در هزار، این یعنی هزینه استفاده از پول نفت در اثر تحریم نیم درصد افزایش داشته است.
ادیب تصریح می کند که عده ای از صادرات محصولات نیمه صنعتی به جای مواد خام تلقی تحریم دارند.
وی بر این باور است که اگر می خواهیم با اروپا مراوده بانکی داشته باشیم در سطح قبل از تحریم، ابتدا باید ١٧ میلیارد دلار نفت به اروپا صادر شود و پول آن در بانکهای اروپایی ذخیره شود، پول صادرات نفت بلافاصله قابل استفاده نیست.
این پژوهشگر ریسک تأکید دارد که برجام شکست نخورده و 5 عامل بر آن موثرند. وزن تاثیر عدم امضای برجام بر قیمت نفت طی سه ماه آینده (که تحریم نفت روسیه بیشتر می شود ) را باید قوی ترین عامل با وزن پنجاه درصدی ارزیابی کرد.
ادیب معتقد است اگر آمریکا برجام را امضا نکند برای افزایش قیمت نفت یک عامل تشویق کننده قوی تلقی می شود. آمریکا مایل نیست متهم شود با عدم امضای برجام ، عامل تورم در جهان است.
وی تأکید دارد که عدم بازگشت آمریکا به برجام نباید تداوم بحران بین آمریکا و ایران تعریف شود؛ این بازی آمریکا نیست.
دیگر نظرات ادیب را در ادامه و در گفت وگو با تسنیم بخوانید.
تحریم نفت ایران را چگونه ارزیابی می کنید ؟
ادیب : در سال جاری اگر صادرات نفت خام، فرآورده نفتی،گاز، مایعات و میعانات گازی در 12 ماه معادل عملکرد سه ماهه ابتدای سال باشد، 51 میلیارد دلار می شود و معدل صادرات پنج مورد یادشده در 18 ساله گذشته بر اساس گزارش اوپک 60 میلیارد دلار است. لذا عملاً صادرات پنج حامل فوق نسبت به معدل ١٨ ساله فقط ١5 درصد کمتر است. اگر منظور از تحریم کاهش ١5 درصدی صادرات پنج حامل انرژی است بله درست است اما اگر از ١5 درصد تلقی تحریم نباشد، تحریم یک مسأله سمبولیک است.
این جدول را چگونه ارزیابی می کنید ؟
ادیب : در جدول در سال 1390 درآمد صادرات انرژی ایران خلاف قاعده بالا و در سال ١٣٩٩ خلاف قاعده پایین بوده است. من پیشنهاد می کنم فعالان اقتصادی در ایران برای تحلیل شرایط این دو سال را ندیده بگیرند. کسانی که بر اساس سال ٩٩ اقتصاد ایران را تحلیل می کنند نگاهی 20 ساله به اقتصاد ایران ندارند.
پس درآمد ایران ١5 درصد کاهش یافته است ؟
ادیب : در این فاصله ایران صنعتی شده و محصولات نیمه ساخته شده جایگزین صادرات مواد خام شده است، صادرات پتروشیمی و فولاد در این فاصله به شدت رشد کرده است.
سال ١٣٨4: 4٩ میلیارد دلار صادرات نفت خام ، فرآورده نفتی ، گاز ، مایعات و میعانات ، صادرات پتروشیمی : ٢.٣ میلیارد دلار ، صادرات چدن ، آهن و فولاد : ١.٣ میلیارد دلار ، جمع سه مورد 5٢.6 میلیارد دلار.
سال 1401 : 5١ میلیارد دلار بر اساس عملکرد ٣ ماهه بهار صادرات نفت ، فرآورده نفتی ، گاز ، مایعات و میعانات گازی ، صادرات پتروشیمی ١5 میلیارد ، صادرات زنجیره فولاد ٧.4 میلیارد دلار جمع سه مورد ٧٣ میلیارد دلار.
از این مقایسه چه نتیجه ای حاصل می شود ؟
ادیب : صادرات ٨ مورد بالا از 5٣ میلیارد دلار در سال ١٣٨4 به ٧٣ میلیارد دلار در سال جاری افزایش یافته است لذا نه تنها صادرات ٨ فرآورده با تحریم کاهش نیافته بلکه ٣٨ درصد هم رشد داشته است.
بامعدل ١٨ ساله که مقایسه شود رشد چه میزان است ؟
ادیب : صادرات ٨ قلم یاد شده در سال جاری با معدل ١٨ ساله گواه ٢٢ درصد رشد است.
جمع بندی شما چیست ؟
ادیب : تحریم یک امر سمبولیک است و برای رسانه ها خوراک تولید می کند.
پول صادرات انرژی به کشور باز می گردد ؟
ادیب : از آغاز دولت جدید همه پول صادرات انرژی قابل استفاده است.
هزینه انتقال پول صادرات انرژی چقدر است ؟
ادیب : قبل از تحریم سه در هزار بود و الان ٨ در هزار است.
یعنی عملا اضافه شده ؟
ادیب : بله هزینه استفاده از پول نفت نیم درصد اضافه شده و این به خاطر تحریم است.
تحلیل نهایی شما چیست ؟
ادیب : صادرات پتروشیمی و فولاد بخشی از کاهش صادرات انرژی را جبران کرده است. به جای خام فروشی، محصولات نیمه صنعتی صادر می شود. از صادرات محصولات نیمه صنعتی به جای مواد خام عده ای تلقی تحریم دارند.
پس چرا مردم این را حس نمی کنند؟
ادیب : هر کشور باید به اندازه ٨ ماه واردات در خارج سپرده بانکی داشته باشد و همه کشور های نفتی این اصل را رعایت می کنند. در ایران نیز قبل از تحریم این اصل رعایت می شد. درآمد صادرات پنج مورد فوق باید به اندازه ٨ ماه صادرات باشد تا قابل استفاده شود. ایران قبل از تحریم ١٧ میلیارد دلار سپرده در بانکهای اروپا داشت که آن را در سال ٩١ به داخل منتقل کرد و بانکهای داخلی نیز آن را به باد دادند. اگر می خواهیم با اروپا مراوده بانکی داشته باشیم در سطح قبل از تحریم، ابتدا باید ١٧ میلیارد دلار نفت به اروپا صادر شود و پول آن در بانکهای اروپایی ذخیره شود، پول صادرات نفت بلافاصله قابل استفاده نیست.
آیا مذاکرات برجام شکست خورده است ؟
ادیب : برجام شکست نخورده به برجام باید نگاهی پنج ضلعی داشت و برداشت یک ضلعی ، انسان را گمراه می کند. برجام متاثر از پنج عامل به پنج سوی مختلف کشیده می شود و به برجام باید نگاهی ترکیبی داشت و وزن هر عامل را هم جداگانه ارزیابی کرد. هر عامل وزن مساوی با عوامل دیگر ندارد. وزن تاثیر عدم امضای برجام بر قیمت نفت طی سه ماه آینده (که تحریم نفت روسیه بیشتر می شود ) را باید قوی ترین عامل با وزن پنجاه درصدی ارزیابی کرد.
عامل اول را توضیح می دهید ؟
ادیب – اگر آمریکا برجام را امضا نکند برای افزایش قیمت نفت یک عامل تشویق کننده قوی تلقی می شود و آمریکا مایل نیست به چنین چیزی متهم شود. تورم در آلمان ٣٩ درصد بوده که که منهای انرژی ، تورم ٩ درصد بوده ، آمریکا مایل نیست متهم شود با عدم امضای برجام ، عامل تورم در جهان است.
دومین عامل ؟
ادیب : فضای آمریکا انتخاباتی است و امضای برجام برای دموکرات ها، بهای سیاسی دارد و دمکرات ها حاضر به پرداخت این هزینه نیستند. آرای دموکرات ها بسیار لب به لب است و با کوچک ترین خطای انتخاباتی اکثریت در کنگره را از دست می دهند اما تبدیل شدن برجام به یک سوژه انتخاباتی در آمریکا، به معنای ادامه تحریم نفتی نیست ، وزن این عامل شاید 20 درصد باشد.
به عامل ریسک ژئوپلتیک اشاره نکردید ؟
ادیب : عامل سوم تشدید ریسک های ژئوپلیتیک است ؛
ریسک های ژئوپلیتیک وقتی می خواهد به شدت تضعیف بشود به شدت تقویت می‌شود و این را فضای رسانه ای ایران ندیده می گیرد.
مهم ترین ریسک ژئوپلیتیک، روابط ایران و آمریکاست و آمریکا دارد تمرکز سیاست خارجی خودش را بر چین و روسیه می گذارد. به جای ایران و این را فضای رسانه ای ایران ندیده می گیرد. وزن این ریسک را در کل باید تعیین کرد. آمریکا تشدید بحران بین ایران و آمریکا را عناصر سازنده برای تمرکز بر چین و روسیه نمی داند. آمریکا نمی خواهد عدم بازگشت به برجام به غفلت از چین و روسیه منجر شود. تداوم بحران بین ایران و آمریکا چون تمرکز سیاست خارجی آمریکا بر چین و روسیه است ؛ بازی آمریکا نیست. با تاکید تکرار می شود تداوم بحران بین ایران و آمریکا ، بازی آمریکا نیست و عدم بازگشت آمریکا به برجام نباید تداوم بحران بین آمریکا و ایران تعریف شود؛ این بازی آمریکا نیست.
رقابت اروپا و آمریکا در این تحلیل چه جایگاهی دارد ؟
ادیب : تاچر می نویسد انگلیس هر وقت در خاورمیانه دخالت کرده با افتضاح تمام شده و این سیاست اروپاست به ایران ربطی ندارد؛ برجام باید با افتضاح برای آمریکا تمام بشود و این اولا ربطی به ایران ندارد. یعنی با افتضاح تمام شدن برجام برای آمریکا به معنای ادامه تحریم برای ایران نیست و فضای رسانه ای ایران ، این را ندیده می گیرد.
به زبان صریح تر ، آمریکا هر بار از زبان دیپلماسی در خاورمیانه استفاده کرده شکست خورده است.
مذاکرات برجام استفاده از زبان دیپلماسی به وسیله آمریکاست که اروپا نمی خواهد آمریکا در این امر موفق شود اما این به معنای ادامه تحریم ایران نیست و فضای رسانه ای ایران این را نمی فهمد، باید دید وزن این ریسک در فضای موجود چه میزان است ؟
شما در تحلیل خود استراتژی مثلثی آمریکا را هم برجسته می کنید ؟
ادیب : استراتژی آمریکا در خاورمیانه مثلثی است یعنی می خواهد به تهران ، تل آویو و آنکارا نزدیک تر باشد تا این سه به همدیگر و در این چهارچوب برجام را امضا کرد اما فضای رسانه‌ای ایران امضای برجام بوسیله اوباما را لغو تحریم تلقی کرد که اشتباه بود.
یعنی شما از برجام برداشت ضعیف تری دارید ؟
ادیب : بله همین طور است.
- روابط ایران و عربستان در چهارچوب نگاه مثلثی آمریکا را چگونه می بینید ؟
ادیب : آمریکا می خواهد به همان اندازه که از ایران دور است از عربستان هم دور باشد و نمی خواهد امضای برجام به معنای نزدیک شدن آمریکا به ایران و دور شدن از عربستان تلقی شود و در این زمینه دارد مانور می دهد. اما فضای رسانه‌ای ایران ، مانور آمریکا در این زمینه را برجسته نکرد.
در این چهارچوب آمریکا چهار رفتار متعادل کننده دارد، از یکسو وقتی دادگاه در یونان به نفع ایران رای داد و آمریکا حق اعتراض داشت و اعتراض نکرد.
از منظر حقوقی ، عدم اعتراض آمریکا این ظرفیت را دارد که لغو حقوقی تحریم ایران تفسیر شود. حداقل این برداشت را می تواند ایجاد کند که آمریکا با صادرات نفت ایران دیگر شبیه پرونده یونان پیگیری حقوقی نمی کند. از سوی دیگر صادرات نفت ایران به چین بیشتر از قبل از تحریم شده ، از سوی دیگر پول های بلوکه شده ایران در عراق آزاد شد و از سوی دیگر ، بایدن به عربستان سفر می کند و همزمان با این سفر نام خیابان منتهی به کاخ سفید به خاشقچی تغییر دادکه این پنج مورد را باید در یک سبد دید.
