آشوب جهانی که پیامد یک رشته سیاستگذاری‌های سلطه‌جویانه از سوی قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای است، سبب شده است تا بازیگران نظام بین‌الملل برای فشار بر رقیبان و شکست آنان، تهاجم به حوزه‌های بنیادین مانند فرهنگ و آموزش یکدیگر را نیز در دستورکار قرار دهند. حوزه آموزش یا سیاستگذاری آموزشی را می‌توان از بنیان‌های تمدنی و فرهنگی قلمداد کرد که همواره مورد توجه سیاستگذاران و حاکمان بوده است. تقویت و گسترش قدرت بازیگران منطقه‌ای و جهانی همواره دارای رویکردی فرهنگی است که بر سیاست‌ها و سیاستگذاری آموزشی استوار است. سیاستگذاری آموزشی ابزار نفوذ و سلطه قدرت‌های توانمند بوده است.
در حالی که در میانه سال 2022 شاهد یک آشوب فراگیر جهانی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین به‌خصوص آشوب و بحران فراگیر اقتصادی با جلوه‌های کم‌نظیری از کمبود و قحطی مواد غذایی هستیم، رقابت‌های منطقه‌ای به حوزه‌های خاص و پنهانی مانند فرهنگ و آموزش کشیده شده است.
رقابت در آسیای جنوب غربی میان قدرت‌های بزرگ این منطقه مانند ایران، عربستان، ترکیه و … در سایه تهاجم روسیه به اوکراین و افزایش تنش میان ایران و غرب پیرامون احیای توافق برجام، به حوزه‌های خاصی مانند فرهنگ و آموزش نیز کشیده شده و این رقابت‌ها به گونه‌ای هشدارآمیز به زیان ایران در پیگیری هستند.
یکی از جلوه‌های سیاستگذاری فرهنگی و آموزشی رقیبان علیه ایران را می‌توان در برگزاری آزمون مدارس ترکیه در ایران مشاهده کرد که خود بخشی از سیاستگذاری درازمدت دولت رجب طیب اردوغان برای نفوذ و سلطه فرهنگی و آموزشی در منطقه به‌ویژه علیه ایران است. برخی جلوه‌های این سیاستگذاری تهاجمی ترکیه علیه ایران و سکوت سیاستگذاران ایرانی در این زمینه در موارد زیر قابل بررسی است:
یکم – سیاستگذاری نفوذ و تهاجم آموزشی ترکیه در منطقه: سیاستگذاران ترکیه در راستای گسترش نفوذ این کشور، انزوا و شکست سایر بازیگران منطقه‌ای طی سال‌های اخیر به شدت بر سیاست بنیادین گسترش مدارس و آموزشگاه‌های ترکیه‌ای در کشورهای منطقه به‌خصوص کشورهای اطراف ایران مانند عراق، افغانستان، پاکستان و … اصرار داشته‌اند.
سیاستگذاری تهاجمی و گسترش‌گرای ترکیه که جلوه‌های سخت و خشونت‌بار آن را می‌توان از سال 2011 و آغاز تحولات بیداری اسلامی در بسیاری کشورهای منطقه مشاهده کرد، طی سال‌های اخیر به شدت بر تهاجم نرم فرهنگی و آموزشی با بهره‌گیری از ابزارهایی مانند ایجاد و تقویت مدارس ترکیه در کشورهای منطقه استوار است.
بنیاد معارف ترکیه به عنوان کارگزار و بازوی اجرایی سیاستگذاری خارجی نرم و دیپلماسی عمومی ترکیه ایفای نقش می‌کند تا میانه سال 2020 دارای 332 مرکز آموزشی در 43 کشور جهان بوده1 و بر اساس آمار و اینوگراف سایت این بنیاد در اکتبر 2021 به 393 مرکز آموزشی با بیش از 44 هزار دانش آموز افزایش یافته است2. این آمار به گونه‌ای شگفت و تأمل برانگیز حضور و نفوذ مدارس ترکیه در دو کشور همسایه شرقی ایران را نمایش می‌دهند. افغانستان 42 مرکز آموزشی ترکیه‌ای و پاکستان 77 مرکز آموزشی ترکیه‌ای فعال داشته است!
این رویکرد دولت ترکیه در گسترش مدارس و آموزشگاه‌های خود در کشورهای منطقه، مؤلفه‌ای از سیاست گسترش‌گرای ترکیه با ابزارهای نرمی مانند مدارس و تغییر شیوه زندگی و افکار نسل آینده شهروندان منطقه است که واقعیتی از تهاجم آموزشی ترکیه در منطقه محسوب می شود.
دوم – تهاجم و نفوذ به نظام آموزشی ایران: در ادامه روند سیاست تهاجمی آموزشی ترکیه در منطقه و در سایه سکوت و غفلت دولت ایران در مقابله با این سیاستگذاری ترکیه، اکنون شاهد تهاجم آشکار ترکیه به نظام آموزشی ایران و قدرت‌نمایی بسیار خطرناک ترکیه در قلب ایران هستیم!
گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه پیرامون برگزاری آزمون پذیرش دبیرستان‌های ترکیه در ایران که با کارگزاری بنیاد معارف ترکیه و همکاری و پشتیبانی سفارت ترکیه در تهران برگزار شده3، چندان مورد توجه رسانه‌ها و مسئولین ایرانی قرار نگرفت و تنها واکنش به این تهاجم آموزشی ترکیه از سوی رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش ایران و در قالب ارسال نامه‌ای به اداره کنسولی وزارت امور خارجه ایران برای اعلام ممنوعیت برگزاری چنین آزمون‌هایی در ایران بوده است!
نفوذ جهانی و منطقه‌ای به نظام آموزشی ایران، جذب و جلب نخبگان علمی و آموزشی ایران در دوره‌های تحصیلات عالی و تکمیلی دارای پیشینه‌ای طولانی و خسارات‌بار است، اما اقدام مؤسسه یونس امره و بنیاد معارف ترکیه با همکاری سفارت ترکیه برای برگزاری آزمون جذب و بورسیه دانش آموزان برای تحصیل در دبیرستان‌های ترکیه را می‌توان جلوه‌ای از یک تهاجم جدید به نظام آموزشی ایران و نفوذ هدفمند به مدارس ایرانی برشمرد که سبب تغییر در فرآیند آموزش و پرورش جوانان و نوجوانان ایرانی در راستای مطابقت آنان با نظام آموزشی، زبان و فرهنگ ترکیه برای اخذ پذیرش در مدارس ترکیه‌ای خواهد شد.
سوم – نابسامانی و غفلت کارگزاران ایرانی در مواجه با ترکیه: برگزاری آزمون پذیرش مدارس امام خطیب با حمایت و کارگزاری مجموعه نهادهای فرهنگی و آموزشی ترکیه مانند مؤسسه یونس امره، بنیاد معارف ترکیه و سفارت ترکیه در ایران را می‌توان جلوه‌ای از نابسامانی و غفلت سیاستگذاران و کارگزاران نظام آموزشی ایران و البته وزارت امور خارجه ایران محسوب کرد که در ارزیابی خطر نفوذ و سلطه آموزشی رقیبان در ایران دچار غفلت و ناتوانی شده‌اند.
سیاستگذاران ایران طی سال‌های اخیر در مقابل بسیاری سیاست‌ها و اقدامات ترکیه تنها به سیاست سکوت بسنده کرده، سبب گستاخی و روند تهاجمی سیاستگذاری ترکیه علیه ایران در موضوعات و حوزه‌های گوناگون شده‌اند. اکنون سیاستگذاران ترکیه‌ای به قدرت‌نمایی تهاجمی در نظام آموزش و پرورش ایران اقدام و آینده سیستم آموزشی ایران را با چالش بزرگی روبه رو ساخته‌اند. چالشی که نظام آموزش و پرورش ایران را به میدان قدرت ترکیه بدل می‌کند، آن‌گونه که تئودور لُوی دانشمند علوم سیاسی می‌گوید: «هر طبقه از سیاستگذاری به یک “میدان قدرت” مرتبط است.»4
اکنون نظام آموزشی یا همان سیستم آموزش و پرورش ایران که زیربنای حوزه فرهنگ و هویت‌سازی ایران است به میدان قدرتی بدل شده است که مورد تهاجم رقیبان به‌ویژه ترکیه قرار گرفته و سیاستگذاران ایرانی در مقابل این شبیخون بنیادین به خواب رفته‌اند!
*
سیاستگذاری مطلوب و اثربخش در ایران در حالی که با فشارهای جهانی پیرامون احیای توافق برجام و مسائل هسته‌ای با تقویت فشار منطقه‌ای رقیبانی مانند ترکیه، عربستان و اسرائیل مواجه است، امری سخت و پیچیده است که کارگزاران متخصص، زیرک و هوشیار می‌خواهد.
در چنین شرایطی که سیاستگذاران ایرانی به شدت خود را درگیر حوزه‌های اقتصادی، امنیتی، نظامی و … کرده‌اند، حوزه آموزش و پرورش ایران مورد شبیخون رقیبان قرار گرفته است، هویت و فرهنگ ایرانی به شدت تهدید می‌شود.
سکوت و غفلت نهادهای مسئول در قبال شبیخون فرهنگی ترکیه به نظام آموزشی ایران که شباهت بسیاری با شبیخون نهادهای افراطی عربستان و پاکستان طی سال‌های گذشته دارد، سبب می‌شود تا ایران در سال‌های آینده به میدان قدرت و منازعه فرهنگ و هویت ترکیه‌ای و عربی تبدیل شود.
**
در حالی که نظام آموزشی یا سیستم آموزش و پرورش ایران با مشکلات و چالش‌های بیشماری مواجه است، تهاجمی مستمر برای نفوذ در این نظام هویت‌ساز و جذب نسل آینده نخبگان ایرانی در این حوزه در حال پیگیری است. غفلت و سکوت وزارت آموزش و پرورش در این زمینه چندان عجیب نیست اما بی‌خبری، غفلت یا سکوت وزارت امور خارجه ایران در این زمینه و عدم واکنش مناسب به سیاست‌ها و اقدامات دولت ترکیه در ایران، شگفت‌انگیز است.
اکنون بنیان منازعه ایران و رقیبان به حوزه‌های حساس و خطرناکی مانند حوزه هویت، فرهنگ، آموزش و پرورش کشیده شده است. رقیبان ایران با ارائه مشوق‌ها و جذابیت‌های آموزشی در حال نمایش قدرت فرهنگی و آموزشی خویش حتی در قلب ایران برای جذب نخبگان و تغییر هویت نسل آینده ایران هستند.
رویدادهایی مانند برگزاری آزمون مدارس ترکیه در تهران برای جذب دانش‌آموزان ایرانی را می‌توان بخشی از سیاستگذاری فراگیر و ترکیبی دولت ترکیه به رهبری اردوغان برای گسترش نفوذ فرهنگی و سپس سلطه بر فضای هویتی منطقه برای تضعیف رقیبان خود به‌خصوص ایران برشمرد.
سیاستگذاران ارشد به‌ویژه دستگاه دیپلماسی ایران باید در قبال این‌گونه اقدامات و سیاست‌های تهاجمی رقیبان مانند ترکیه هوشیار باشند، واکنش فوری و اثربخش به چنین فعالیت‌های تهاجم فرهنگی و آموزشی سفارت ترکیه در ایران نشان دهند.
