همزمان با اوج گیری “جنگ اوکراین” و وضع تحریم‌های گسترده یِ به ویژه اقتصادی علیه روسیه، بازار‌های جهانی انرژی حالتی ملتهب و افزایشی (از حیث قیمت) را به خود گرفته اند. در این راستا، قیمت نفت با جهشی قابل توجه، پله پله به بالای ۱۰۰ دلار رسید و قیمت گاز نیز حالتی مشابه را تجربه کرده است. در این چهارچوب، روس‌ها با توجه به تحریم‌های گسترده غرب علیه نفت و گاز صادراتی خود، ابتکار‌های جدیدی را در دستورکار قرار داده اند تا از این طریق، اثرات تحریم‌های غرب در حوزه‌های مذکور را با توجه به اینکه بخش انرژی، بخشی قابل توجه در منابع درآمدی روسیه است، تا جای ممکن کاهش دهند.
در این میان حتی برخی مقام‌های روسی و رسانه‌های بین المللی نیز از رایزنی روس‌ها با ایران جهت تسلط هر چه بیشتر روسیه بر تکنیک‌های دور زدن تحریم‌های فروش نفت خبر داده اند. با این حال، یکی از مهمترین راهکار‌هایی که روسیه در مدت اخیر در بحث فروش نفتِ تحریمی خود در پیش گرفته، فروش نفت به خریداران بین المللی با ارائه تخفیف‌های بعضا تا ۲۵ دلار عنوان شده است. رویکردی که سال هاست از سوی کشورمان دنبال می‌شود و عملا ایران در این چهارچوب توانسته بازاری را جهت فروشِ نفت تحریمی خود ایجاد کند.
با این حال، اتخاذ رویکرد مذکور از سوی روس‌ها در برهه کنونی، عملا نوعی تعارض منافع را با صادرات نفتِ توام با تخفیفِ ایران ایجاد کرده است. مساله‌ای که حتی برخی کارشناسان و تحلیلگران بازار انرژی را بر آن داشته تا از کاهش میزان صادرات نفت ایران در مدت اخیر و روز‌های آتی و افزایش سهم روسیه در بازار فروش نفتِ تحریمی خبر دهند. موضوعی که خود می‌تواند بازار نفت صادراتی ایران را محدود کند. در این راستا، سوال‌های مختلفی مطرح است. به عنوان مثال، ایران در یک چنین شرایطی چه راهکاری را می‌تواند در پیش گیرد تا مشتریان بین‌المللی نفت خود را از دست ندهد؟ با توجه به حاکم شدن نوعی رکود بر مذاکرات اتمی وین، در صورت به نتیجه نرسیدن معادله مذکور و با در نظر گرفتن رویه‌های اخیر روسیه در بحث فروش نفت این کشور، وضعیت صادرات نفت ایران چگونه خواهد شد؟ و درنهایت اینکه، چشم انداز قیمتی نفت در بازار‌های جهانی چه سرنوشتی خواهد داشت؟ در این راستا، فرارو در گفتگو با “حسن مرادی”، استاد دانشگاه تهران و کارشناس اقتصاد انرژی، به بررسی پرسش‌های مذکور پرداخته است. مشروح گفتگو با وی را در ادامه مطالعه فرمایید.
همانطور که مستحضرید در پی اوج گیری جنگ اوکراین و رو به رو شدن روسیه با سیل تحریم‌های اقتصادی غرب به ویژه بر بخش نفت و گاز این کشور، روس‌ها تخفیف‌های قابل توجهی را در زمینه فروش نفت خود لحاظ کرده اند. موضوعی که این گمانه زنی را در میان برخی کارشناسان و تحلیلگران حوزه انرژی تقویت کرده که این رویکرد می‌تواند خسارت‌های قابل توجهی را بر درآمد‌های نفتی ایران و محدود شدن بازار فروش نفتِ تحریم شده این کشور به مشتریان بین المللی به همراه داشته باشد. آیا واقعا روسیه می‌تواند بازار نفت صادراتی ایران را نیز نظیر آنچه در مورد بازار گاز کشورمان شاهد هستیم، محدود کند؟
بحران اوکراین به خودی خود باعث افزایش قابل توجه قیمت نفت شد. در واقع، این بحران سبب شد تا ما نفت خود را با قیمت‌هایی به مراتب بالاتر از آنچه در گذشته می‌فروختیم، به فروش بگذاریم. در این راستا، این مساله موجب شد تا اثر مخرب تحریم‌ها علیه کشورمان نیز تا حدی گرفته شود.
از این رو، طبیعی است که روسیه نیز مایل است تا از بحران ایجاد شده برای خود و به ویژه اقتصاد و صادرات انرژی اش که ناشی از تحریم‌های گسترده غرب علیه آن است، خارج شود. از این منظر، آن‌ها نیز چاره‌ای ندارند جز اینکه فروش نفت خود را با تخفیف‌های قابل توجه برای خریداران بین المللی در دستورکار قرار دهند.
اتخاذ این رویکرد با منفعتی که ما در فروش نفتِ تحریم شده خود داریم، نوعی تعارض منافع را سبب می‌شود. زیرا ما نیز مدت‌هاست که نفت خود را با تخفیف، به خریداران بین المللی می‌فروشیم. از این رو، ما باید تحمل کنیم و به روس‌ها نیز هشدار دهیم که تخفیف‌های آن‌ها در بحث فروش نفت، بر فروش نفتِ ما نیز آثار و تبعات قابل توجهی را به همراه خواهد داشت. البته که ما باید این مساله را در چهارچوب‌هایی کاملا دوستانه مطرح کنیم و به نوعی با روس‌ها کنار بیاییم.
تردیدی نیست که اگر ما بخواهیم با این موضوع، به صورت تخاصمی برخورد کنیم، از نظر حقوقی هیچ گونه حقی نداریم. باید توجه داشته باشیم که در بازار‌های جهانی، قانون عرضه و تقاضا حاکم است. وقتی که تقاضا برای نفت روسیه کم است و یا محدودیت‌های تحریمی علیه این کشور تحمیل شده است، روس‌ها جهت رهایی از این محدودیت ها، مجبور به ارائه ابتکاراتی هستند که یکی از این ابتکارات، کاهش خود خواسته قیمت نفتشان در قالب ارائه تخفیف به خریداران بین المللی است. از این رو، ما نمی‌توانیم مانع آن‌ها شویم و یا به آن‌ها اعتراض کنیم که چرا چنین می‌کنند. شایسته‌ترین سیاست برای ما در برهه کنونی، کنار آمدن با مساله و افزایش رایزنی و همکاری‌های لازم با روس‌ها با این هدف است که ما هم بتوانیم در کنار روسیه نفت خود را دربازار‌های جهانی بفروشیم و مشتریان سابق خود را نیز همچنان نگه داریم.
اگر با روس‌ها به توافقی نرسیم چه خواهد شد؟
همانطور که گفتم از نظر حقوقی ما نمی‌توانیم کاری علیه روس‌ها بکنیم. آن‌ها حق دارند که هر کاری می‌توانند انجام دهند تا موانع تحریمی علیه خود را کاهش دهند. از این رو، ما باید به آن‌ها نیز حق دهیم. پس بهترین راه همانی است که گفتم، یعنی صبر پیشه کنیم و با روس‌ها نوعی همکاری جهت فروش نفتمان در بازار‌های انرژی را در پیش گیریم.
آیا رویکرد جدید روسیه در بحث فروش نفتِ خود در بازار‌های جهانی، می‌تواند آسیب‌های اقتصادی قابل توجهی را به کشورمان و حوزه صادرات انرژی آن وارد کند؟
البته که این رویکرد روسیه در فروش نفتِ خود با تخفیف‌های قابل توجه می‌تواند خساراتی را نیز برای ما به همراه داشته باشد (از حیث اقتصادی و درآمد‌های نفتی). با این حال از آنجایی که یک طرفِ بحرانِ اوکراین، خودِ روسیه است، روس‌ها می‌توانند بگویند که اساسا اقدام ما در حمله به اوکراین بوده که موجب شده قیمت نفت در بازار‌های جهانی به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کند. مساله‌ای که موجب ایجاد درآمد‌های اقتصادی قابل توجه برای کشور‌های نفتی مختلف جهان شده است. حال روس‌ها به هر کسی که معترض آن‌ها شود (از میان کشور‌های دارای نفت) می‌توانند بگویند که خوب شما چه می‌گویید؟ (یعنی نباید وقتی روسیه موجب ایجاد درآمد‌های سرشار نفتی برای کشور‌های نفتی شده و در عین حال، خودِ این کشور، تحریم شده، به روسیه خرده بگیرند) از این منظر است که من می‌گویم حتی اگر ما از ارزان فروشی نفت روس‌ها تا حدی آسیب ببینیم، باید آن را تحمل کنیم و اساسا راهی جز ساختن و سازش هم نداریم.
با توجه به تضعیف چشم انداز دست یابی به یک توافق اتمی میان ایران و غرب (حداقل تا به امروز) و با در نظر گرفتن شرایط جاری در عرصه روابط بین‌الملل (به طور خاص جنگ اوکراین)، وضعیت فروش نفت ایران در بازار جهانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما در اوج تحریم‌ها علیه کشورمان، توانستیم خود را حفظ کرده و اساسا نجات پیدا کنیم. از این رو، تحریم‌ها ما را خسته و اذیت کرد، اما نتوانست کشورمان را به زمین بزند. به همین دلیل، اگر توافق برجامی در چهارچوب مذاکرات وین حاصل نشود، ما همچنان به راه خود ادامه خواهیم داد. با این حال باید بپذیریم که مشکلات قابل توجهی را نیز در ادامه راه شاهد خواهیم بود. باید توجه داشته باشیم که در این میان، تداوم بحران اوکراین از اهمیت قابل توجهی در تحلیل کلی مساله برخوردار است. این بدان معناست که امکان دارد حتی پس از حل شدنِ بحران اوکراین، تحریم‌ها از روسیه برداشته نشود. در این چهارچوب، ما فضای کاری بهتری خواهیم داشت. مساله‌ای که دلیل اصلی آن نیز این است که با حفظ ساختار تحریم‌های گسترده علیه روسیه، همچنان قیمت نفت بالا خواهد بود و در عین حال، به احتمال فراوان بالا نیز خواهد ماند. با این حال، اگر بحران حل شود و تحریم‌های روسیه نیز رفع گردد، کار ما سخت‌تر خواهد شد. مساله‌ای که حاکی از این موضوع است که اساسا معادله فروش نفت ایران در بازار‌های جهانی، صرفا یک مساله اقتصادی نیست و وزنِ موضوعات سیاسی نیز در آن قابل توجه است.
پیش بینی شما از چشم انداز آتی قیمت نفت در بازار‌های جهانی به ویژه با توجه به تحولات مرتبط با جنگ اوکراین چیست؟
با توجه به اینکه بحران اوکراین به نوعی نقطه سکون رسیده است، به نظر من تغییر و یا تغییرات زیادی را در قیمت نفت شاهد نخواهیم بود و نباید انتظار نوسان‌ها و حرکت‌های رادیکال را در بحث قیمت نفت داشته باشیم. در واقع، اگر نوسانی هم باشد، محدود و مختصر خواهد بود.
