به گزارش شفاف، احمد بانی ابیانه از فرهنگیان در یادداشتی به آسیب‌شناسی فعالیت‌های پرورشی و تربیتی در نظام آموزش و پرورش کشور پرداخته است:

1. عدم تناسب فعالیت ‌ها با مولفه‌های فرهنگی کشور

اگر نظری به مولفه‌ها و شاخص‌های مهم فرهنگی که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تبیین و تشریح شده است بیندازیم به این موضوع پی خواهیم برد که بسیاری از فعالیت‌هایی که در آموزش و پرورش در بخش معاونت پرورشی صورت می‌گیرد تناسب چندانی با این مولفه‌ها و شاخص‌ها ندارد. فعالیت‌های متنوع و مختلف آموزش و پرورش در حوزه تربیت چه اندازه توانسته است بر اخلاق فردی و اجتماعی دانش‌آموزان اثرگذار باشد؟ اساساً میزان انطباق این فعالیت‌ها و برنامه‌ها با مبانی اخلاقی تا چه اندازه است؟ به دور از نادیده گرفتن فعالیت‌های خوب و موثری که با توجه به علاقه برخی از مربیان پرورشی در مدارس انجام گرفته که موثر هم بوده است نمی‌توان پاسخ صریح و شفافی به میزان انطباق فعالیت‌ها با مبانی اخلاقی داشت.

2. نمایشی بودن فعالیت‌ها

یکی از مولفه‌های مهم فعالیت‌های تربیتی بر طبق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش  تأثیرات عمیق آن بر روح و جسم متربیان است. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا فعالیت‌های مختلفی که در دوره‌های مختلف گذشته با روش‌ها و اشکال مختلف انجام شده مثمر ثمر بوده است؟ آیا این فعالیت‌ها ما را به سوی داشتن جامعه‌ای آرمانی سوق خواهد داد؟ جامعه‌ای که در آن دانش‌آموزانی با تربیت تمام ساحتی و رشد یافته در ابعاد مختلف داشته باشیم؟

به نظر می‌رسد پاسخ این سوالات را باید در خود جامعه امروز جستجو کرد. جامعه‌ای که نوجوانان و جوانانش بیش از آنکه تربیت یافته در مکتب و نظام آموزشی و پرورشی کشور باشند گویا تأثیرات بیشتری را از جوامع دیگر دریافت کرده‌اند. خوب حال باید به دنبال واکاوی موضوع بود به نظر با نگاهی به فعالیت‌های تربیتی در نظام آموزش و پرورش کشور به راحتی می‌توان به این نکته پی برد که اغلب فعالیت‌ها در این نظام بیشتر جنبه شکلی، همایشی و نمایشی پیدا کرده است و شاهد عدم تناسب محصولات و بازار آن محصولات در نظام آموزش و پرورش کشور هستیم به این معنا که اگر محصولی خواهان داشته باشد، افراد جامعه بازار آن محصول را می‌سازند.

3.عمومی نبودن و نخبه‌گرا بودن  فعالیت‌ها

جای تأمل دارد که در فعالیت‌های پرورشی اگر مسابقات گوناگونی که هر ساله تکرار می‌شود را از برنامه حذف کنیم به جز چند فعالیت خوب و اثر بخش که آن هم به جهت حضور افراد ایده پرداز و مبدع در بدنه تصمیم‌گیر آموزش و پرورش است دیگر اثری از کار تربیتی و پرورشی باقی نمی‌ماند. متاسفانه رقابت نادرستی بین استان‌ها و مناطق در کسب عناوین مختلف راه افتاده است که حاصلی جز اتلاف وقت و بی‌اثر بودن کارها ندارد. در اغلب اوقات قبل از برگزاری بسیاری از مسابقات، نفرات برتر در سطح استان‌ها و کشور برای مجریان مشخص بوده و کل انرژی و زمانی که گذاشته می‌شود صرفاً جهت اجرای خوب و بی‌نقص ظاهر کار است. این موضوع باعث می‌شود اغلب دانش‌آموزان خود را مخاطب این مسابقات ندانسته و درصد پایینی از دانش‌آموزان در این مسابقات شرکت کنند.

4.عدم اعتقاد قلبی مجریان به فعالیت‌های تربیتی

یکی از مهم‌ترین عوامل در حصول نتیجه فعالیت‌ها و رسیدن به اهداف برنامه‌ریزی شده در هر امری داشتن نیروی انسانی معتقد به اهداف برنامه‌هاست.به نظر می‌رسد یکی از دلایل عدم رسیدن به موفقیت و اثربخشی کافی در امر تربیت حضور افرادی است که اعتقاد قلبی و واقعی به وظایف خود ندارند. دیده شده است خیلی از افراد برای بهبود معیشت و بهبود وضعیت معیشت خود در مدارس پست معاونت پرورشی را قبول می‌کنند.

همچنین در برخی موارد  نیروهای ناکارآمد که هیچ جایگاهی برایشان قابل تعریف نیست را به سمت حوزه پرورشی سوق می‌دهند ضمن اینکه با توجه به کمبود نیرو در آموزش و پرورش و اولویت نبودن معاونت پرورشی در بحث ساماندهی نیروی انسانی بسیاری از مدارس کشور فاقد نیروی پرورشی هستند که در چنین وضعیتی اصلاً مجری برای فعالیت‌های مذکور در مدارس وجود ندارد. در نهایت چنین وضعیت اسفباری در حوزه نیروی انسانی قطعاً نظام آموزش و پرورش کشور را به اهداف متصور در حوزه برنامه‌ها و فعالیت‌های پرورشی نخواهد رساند.

5.عدم تخصیص منابع مالی کافی

یکی دیگر از عوامل مهم در به ثمر نشستن اهداف هر امری پیوست اعتباری و بودجه‌ای آن موضوع است، طی سال‌های اخیر معاونت پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش بودجه مناسبی را به استان‌ها و مناطق اختصاص نداده است. فعالیت‌های فرهنگی و هنری و برنامه‌های مربوط به امور قرآن، عترت و نماز در طی سالیان اخیر به اقرار کارشناسان این حوزه‌ها در تنگناهای شدید مالی قرار گرفته تاجایی که حق الزحمه داوران مسابقات عریض و طویل خود را نیز نمی‌توانند تأمین کنند چه برسد به اینکه به تشویق و تقدیر از دانش‌آموزان برتر و نخبه بپردازند.

بسیار دیده شده است که دانش‌آموزان علاقه‌مندی در عرصه مسابقات مختلف دانش‌آموزی پای نهاده اما با بی‌توجهی، این عرصه را رها کرده و شاهد استعدادسوزی‌های فراوان به جای پرورش استعدادها بوده‌ایم.

6.به‌روز نبودن و تکراری بودن برنامه‌ها

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های دینی در کلام اهل‌بیت، زمان‌شناسی است، زمان‌شناسی یعنی در هر عصر و زمانی که زندگی می‌کنید در برنامه‌های خود زبان و مقتضیات زمانه خودتان را به طور دقیق شناسایی نموده و با این شناخت به سوی اهداف خود حرکت کنید.

مقصود از زمان‌شناسی در فعالیت‌های تربیتی اولویت‌بندی در برنامه ریزی‌ها و استفاده از ابزارهای نوین است. از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمودند: آداب و رسوم زمان خود را با زور و فشار به فرزندان خویش تحمیل نکنید، زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.

حال باید این سوال را پاسخ دهیم، چرا بسیاری از برنامه‌ها و فعالیت‌های تربیتی هنوز به شکل چند دهه گذشته در حال انجام است، آیا زمان آن نرسیده است تا با استفاده از افکار و افراد نو طرحی نو در انداخته و شیوه برگزاری برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلف را به روز آوری و حتی تغییر داده و به نوعی برنامه‌ریزی کرد که این فعالیت‌ها پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان باشد.

7.عدم هماهنگی خانواده‌ها با اهداف تربیتی

به نظر می‌رسد در به ثمر نشستن اهداف والای تربیتی و آنچه در سند تحول به عنوان، رسیدن به حیات طیبه و نیل به ویژگی‌های انسان صالح بسیار مهم است، همراهی نهادهای دیگر جامعه به‌ویژه خانواده است. تصور کنید مربیان در طی یک سال برنامه‌ریزی نموده تا چند خصلت اخلاقی منفی را به صورت هدف‌گذاری شده در دانش‌آموزان کمرنگ نموده یا ازبین ببرند، حال اگر این ویژگی منفی اخلاقی را متربی هر روز در پدر یا مادر خودمشاهده کند در چنین شرایطی به طور حتم اهداف مورد نظر مربیان محقق نخواهد شد و یا کمتر به ثمر می‌نشیند. به نظر می‌رسد یکی دیگر از آسیب‌های جدی در فعالیت‌های تربیتی عدم آگاهی دادن به اولیای دانش‌آموزان از اهداف مورد نظر است.

بسیار دیده شده است که در جلسات مختلفی که مدارس با خانواده‌ها برگزار می‌کنند آموزگاران و دبیران، مدیر واحد آموزشی و معاون آموزشی نظرات و اهداف خود را برای اولیا تشریح و تبیین می‌کنند و از آنها در رسیدن به این اهداف درخواست یاری و کمک می‌کنند اما این موضوع در خصوص معاونین و مربیان پرورشی و تربیتی مدارس به ندرت دیده است که جای تأمل دارد.

8.عدم قبول مسئولیت تربیت توسط فعالان آموزشی مدارس

یکی از مواردی که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به آن اشاره شده این است که در امر تربیت همه ارکان آموزش و پرورش مانند مدیر مدرسه، معاونین آموزشی، اجرایی، فناوری و مشاور و تمام دبیران و آموزگاران و حتی راننده سرویس مدارس، سرایدار و خدمتگزار نقش یکسانی داشته و همه مربی هستند.اما به نظر می‌رسد به جز مواردی که از علاقه ذاتی افراد سرچشمه می‌گیرد در اغلب اوقات این افراد این وظیفه را به درستی نشناخته و توقعات سازمانی خود را در زمینه‌های تربیتی برآورده نمی‌کنند، به نظر می‌رسد در این زمینه باید گام‌هایی تعریف و در راستای شناخت بیشتر همه افراد درگیر تعلیم و تربیت برنامه ریزی کرد.

9.توجه بیش از اندازه به آمار و ارقام در فعالیت‌های تربیتی

یکی دیگر از آسیب‌های جدی که طی چند سال اخیر به برنامه‌های پرورشی مدارس وارد شد نگاه بسیار جدی به آمار و ارقام و حتی ایجاد رقابت بی‌هدف در بین استان‌ها برای ارائه آمار و ارقام بود. ایجاد سامانه‌های مختلفی همچون سامانه همگام و اتلاف وقت معاونین و مربیان برای آمار سازی‌های غیر دقیق از نمونه‌های این موضوع است.

داستان وقتی جالب می‌شود که برخی از معاونین پرورشی و فرهنگی استان‌ها دست به تلفن شده و با کارشناسان مختلف حوزه پرورشی در ادارات و حتی معاونین پرورشی مدارس تماس گرفته و بیان می‌کردند که آمار ارائه شده توسط شما پایین است و به عنوان مثال تا فلان ساعت حداقل چند هزار نفر را به آمار ثبت شده خود اضافه کنید، داستان وقتی جنبه طنز پیدا می‌کند که در نهایت افرادی که گزارش‌ها و آمارهای بیشتری ارائه کرده‌اند مورد تشویق و تقدیر نیز قرار می‌گیرند.! متاسفانه با این مدل آمار سازی مدیران بالادستی نیز آمارهای واقعی به دستشان نمی‌رسد و این ارقام اشتباه برنامه ریزی‌ها را با اشکال جدی روبرو می‌کند.

به عنوان مثال یکی از مدیران سال گذشته با استناد به سامانه همگام بیان کرد که 7 میلیون دانش‌آموز در مسابقات شرکت کرده و مدیر دیگری نیز برای اینکه از قافله عقب نماند آمار دیگری ارائه می‌کند، به نظر می‌رسد اگر در فعالیت‌های تربیتی بخواهیم به موفقیت برسیم باید از نگاه کمّی خود دست برداشته و مربیان را در استفاده از زمان و وقت خود یاری کنیم.